Kunt u voor de vuist weg 10 schilderessen opsommen? Heel misschien. Met veel moeite. Het is tekenend: enerzijds zijn vrouwelijke schilders niet zo talrijk, anderzijds worden ze smadelijk veronachtzaamd. Jan en Hubert van Eyck hadden een zuster die onderlegd was in de schilderkunst, maar van Margaretha zijn geen werken overgeleverd. Al in de eerste eeuw had Plinius in zijn Naturalis Historia een paragraaf voor schilderessen veil: “Er zijn ook vrouwen geweest die schilderden, zoals Timarete, dochter van Micon die in een zeer archaïsche stijl een Diana schilderde op een paneel in Ephesus. (…) Niemand had een snellere hand van schilderen dan zij (Iaia uit Cyzicus) en haar meesterschap was zo groot dat haar schilderijen veel meer opbrachten dan die van de beroemdste portretschilders uit die tijd, te weten Sopolis en Dionysius, van wie de panelen de schilderijenkabinetten vullen.” In 1914 takelde suffragette Mary Richardson de Rokeby Venus van Diego Velázquez (1599-1660) in de Londense National Gallery toe. Ze deed dit als protestactie om Emmeline Pankhurst te steunen. Die laatste werd na haar toespraak ten faveure van de vrouwenbeweging in 1914 gearresteerd. Vrouwen en schilderkunst, het is niet zo’n eenvoudige kwestie.
Professor Katlijne Van der Stighelen, verbonden aan de Katholieke Universiteit Leuven, maakte met Vrouwenstreken. Onvergetelijke schilderessen uit de Lage Landen niet alleen een mooi, maar ook een belangrijk boek. En wat meer is, het is kunstwetenschappelijk prima onderbouwd, maar het leest niettemin als een trein. Een hoofdstuk begint niet zelden met een persoonlijke bekentenis. Van der Stighelen vertelt bijvoorbeeld hoe ze elke ochtend haar dochter tot bij de schoolpoort brengt, en maakt dan een observatie van het verschil in aanpak tussen mannen en vrouwen bij het afzetten van hun kroost. Net die persoonlijke anekdotische aanpak om een belangrijk punt te maken, verlevendigt de tekst. Haar punt in deze kwestie is dat het ‘moedergevoel’ een sociologische constructie is. Vrouwen een moedergevoel aanpraten, hield hen automatisch thuis, waardoor de rolverdeling in stand gehouden werd. Schilderijen van mannelijke schilders benadrukten dan ook veelal die zorgende rol.
