Het jaar sluit af met MONOS. Kunstenaarsmusea: schrijnen en spiegelingen, een tentoonstelling in de pastorievleugel van het Roger Raveel Museum die de architectuur van het monografische museum onder de loep neemt. Aan de hand van interessante voorbeelden uit binnen- en buitenland wordt het bijzondere en het typische getoond van hun gebouwen en hun geschiedenissen.
Kunstwerken, architectuurtekeningen en maquettes, historische foto’s, publicaties en andere documenten worden samengebracht in boeiende themakamers. Fotograaf Caroline Vincart werkte mee aan de zijde van curator Maarten Liefooghe. Ze maakte na een aantal museumbezoeken foto-ensembles voor MONOS, haptische evocaties als interpuncties in de tentoonstelling.
De Franse schilder Pierre Soulages (1919-2022) liet tijdens het planningsproces van een aan zijn werk gewijd museum een opmerkelijke uitspraak optekenen: ‘Je n’ai jamais aimé les musées monographiques. Mais celui-ci ne sera pas un musée comme les autres.’ Waarom vond Soulages het nodig om afstand te nemen van ‘monografische musea’ in het algemeen, ging het om hun oude associatie met verheerlijkende schrijnen en statische opstellingen? En hoe kunnen kunstenaarsmusea zich van elkaar onderscheiden? Het Soulages-museum in Rodez werd uiteindelijk one of a kind dankzij zijn architectuur – een variërende reeks in cortenstaal beklede volumes die uit een heuvelflank uitkragen, met binnenin een afwisseling van witte tentoonstellingszalen en zalen bekleed met blauwgrijs gevlekte staalplaten. In zijn uitgepuurde materialiteit en sfeer resoneert het museumgebouw met de doeken en grafische prints van Soulages.
Dit soort match is een treffend voorbeeld van de uitdaging om ‘de monografische factor’ in rekening te brengen in de architectuur van kunstenaarsmusea: pogingen om een gepast beeld of karakter te creëren, of een doeltreffend kader om het verzameld werk, biografische objecten en archieven en procesmateriaal van de kunstenaar te ontsluiten. Verbijzondering op maat van een kunstenaar is een typische dynamiek die doorheen de architectuurgeschiedenis van kunstenaarsmusea sluimert, maar er spelen nog andere typische factoren. Zo worden kunstenaarsmusea vaak opgericht op betekenisvolle standplaatsen – in een geboortestad of in een atelierwoning bijvoorbeeld. De oprichting van deze musea gaat ook niet zelden terug op initiatieven van kunstenaars zelf – wat ze tot echte musées d’auteur kan maken – of van dichte of verre ‘nabestaanden’.
Om vandaag de verschillen tussen het Van Gogh Museum in Amsterdam, Thorvaldsens Museum in Kopenhagen en het Paula Modersohn-Becker Museum in Bremen te interpreteren moeten we niet alleen kijken naar de manieren waarop de opdrachtgevers en ontwerpers van deze musea mogelijks getracht hebben het eigene van Van Goghs, Thorvaldsens of Modersohn-Beckers (leven en) werk in rekening te brengen. We erkennen best ook dat Thorvaldsens Museum een typisch mid-negentiende-eeuwse monumentale tempel is waarvan de symbolische decoraties zowel inhaken op de collectiepresentaties als op een Thorvaldsencultus; dat het Modersohn-Becker-museum een privaat verzamelaarsproject en een expressionistisch Gesamtkunstwerk was; en dat het Van Gogh Museum in 1973 deel uitmaakte van een generatie naoorlogse culturele infrastructuur waarin de modernistische architectuurtaal soms formulaïsch werd, en instellingen hun plaats zochten in de vrijetijdsmaatschappij en een bredere cultuurparticipatie nastreefden.
In de tentoonstelling en in het gelijknamige boek wordt de architectuur van het jarige Roger Raveel Museum zo met elf andere negentiende-, twintigste- en eenentwintigste-eeuwse musea uit België en de buurlanden geconfronteerd, aan de hand van prikkelende werken en documenten. Het doel is niet een geschiedenis van kunstenaarsmusea en hun architectuur te brengen, of op enige manier een volledig overzicht te bieden, maar wel om een thematische kaart uit te zetten en zo vergelijking en bespiegeling te voeden, over (monografische) museumgebouwen en -instellingen.
