Oog in oog met dieren - Seeing Animals van Elliot Ross

Hoe kijken we naar dieren en hoe kijken zij naar ons? Oog in oog met de dierenportretten van de Amerikaanse fotograaf Elliot Ross ervaar je het spanningsveld tussen wezens van een andere soort.

Elliot Ross - Animal (192), 2011

Wanneer je de refter van het voormalige karmelietenklooster in het Musée de la Photographie in Charleroi betreedt, word je aangezet tot contemplatie. Op de zwart-witportretten van Elliot Ross (1947), een selectie uit zijn reeksen Animal, Other Animals en Animal Studies (2007-2015), zijn er geen kleuren of elementen uit de omgeving die de aandacht opeisen. Er zijn alleen de verbluffende verschijningsvormen zelf. Het verendek van een Afrikaanse maraboe, het door het leven getekende hoofd van een paard. Het lijken wel studioportretten tegen een zwarte achtergrond, maar dat zijn ze niet. Dat blijkt wanneer we Ross naar zijn techniek vragen: “Met een arbeidsintensieve methode teken ik digitaal rond de randen van elke figuur, uiterst nauwgezet om geen haar of veer te missen. Zo knip ik het dier los van zijn omgeving.” De aandacht wordt ook niet afgeleid door soortnamen: “Het was een idee van mijn Nederlandse uitgever van de Animals-boeken Maarten Schilt om die informatie weg te laten. Grappig, in Charleroi werd de kwestie niet eens besproken, wat ik prima vind. De dieren kunnen best op deze manier benaderd worden. Niettegenstaande het boek Genesis, wie zijn wij om dieren namen te geven?”

Onderbewustzijn

Ross stond er pas bij stil toen zijn huiskat overleed: “Ik was ontdaan door het verlies dat ik voelde voor een andere soort. Ik moest iets van het leven zelf leren. Mijn aanpak was om zoveel mogelijk diersoorten te fotograferen, in dierentuinen, wildreservaten, opvangcentra en bijeenkomsten van Duitse dogs en hun eigenaars. Ik probeerde te ontdekken wat niet met het blote oog kan gezien worden, maar wel met een fototoestel. Het heeft iets van de nietsontziende blik die Lucien Freud hanteerde bij zijn menselijke modellen.” Over de band die Ross met de dieren had, is hij terughoudender: “Spreken over mijn ervaringen kan de ontmoeting van de bezoeker met de beelden vertroebelen.”

Oog in oog met dieren - Seeing Animals van Elliot Ross

Elliot Ross - Animal (196), 2011

Een enkele struisvogel is vanop de achterkant te zien, maar verder kijkt het overgrote deel van de dieren de fotograaf aan. Voor zover we dat natuurlijk van dieren als de zeehond of sidderaal kunnen weten. Wachtte Ross tot hij hun blik kon vangen? “Ik probeer vooraf geen voorstellingen te maken over hoe een dier geportretteerd zou moeten worden. Ik fotografeer ter plaatse met verschillende belichtingen vanuit verschillende hoeken en afstanden en kies dan wat het beste werkt. Door alles open te houden tracht ik mijn onderbewustzijn aan te spreken. fMRI beeldvorming heeft effectief aangetoond dat de visuele cortex uitgeschakeld wordt van zodra een beeld in woorden beschreven wordt. Het woord doodt het beeld.”

Zelfportretten

Zoals een portret van een mens kan bijblijven, is de kans groot dat een van de dierenportretten van Elliot Ross dat ook doet. De langhoorn met een vragende blik. Of de kuifmakaak in een mijmerende stemming. Waarschijnlijk zegt het meer over wie wij zelf zijn. Ook voor de fotograaf: “Uiteindelijk is het belangrijk om te beseffen dat ik als fotograaf ook maar een mens ben met al zijn neigingen en vooroordelen. Daarom zie ik deze portretten soms als zelfportretten. Ze illustreren wat belangrijk is voor deze specifieke mens.”

Oog in oog met dieren Elliot Ross in Musée de la Photographie

Elliot Ross - Animal (186), 2011

Daarbij ervaart hij onze relatie met dieren als een mysterie, iets wat hij deelt met Xavier Caronne, de directeur van het Musée de la Photographie. Ross leende bij wijze van statement de woorden van de filosoof Cora Diamond: “In the case of our relationship with animals, a sense of the difficulty with reality may involve… a sense of astonishment and incomprehension that there should be beings so like us, so unlike us; so astonishingly capable of being companions of ours and so unfathomably distant.”

Geketend

Ook in andere fotoprojecten verkent Ross het dierenrijk. Van de reeks Crows Ascending (2021-2022) komt er later dit jaar een boek uit bij Schilt Publishing (Amsterdam). Tijdens de pandemie fotografeerde hij kraaien die hun vleugels uitsloegen vanop de daken rond zijn appartement op Russian Hill in San Francisco. Door de lange sluitertijd veroorzaakte het klapwieken prachtige vormen, soms gereduceerd tot de vorm van een veer. Ook in zijn Bat, Crow en Windstorm Variations zien we zijn fascinatie voor de fotografische weergave van beweging. Ross verzorgde ook de foto’s voor On Cats: An Anthology (2021, Notting Hill Editions) met een inleiding van Margaret Atwood.

Wanneer je in het Musée de la Photographie daarna de permanente collectie bezoekt, vallen je gegarandeerd de foto’s met dieren op. Hoe zeventig jaar geleden naar hen werd gekeken, vertelt de foto Les animaux supérieurs (1954) van de Franse fotograaf Robert Doisneau (1912-1994). Daarop wordt een geketend aapje in een matrozenpak opgevoerd. Je kijkt naar de half geloken ogen van het dier en de lachende mensen eromheen en trekt je conclusies.