Recent onderzoek naar de correspondentie tussen beide schilders vormde de concrete aanleiding tot deze tentoonstelling.
Een brief van Jules Schmalzigaug aan Jakob Smits vanuit Venetië, op 8 april 1913, werpt een nieuw licht op de artistieke relatie tussen de twee kunstenaars. De jonge Schmalzigaug vond in Smits een mentor die een grote invloed zou hebben op zijn visie over atelier-omstandigheden, kleurgebruik en contrastwerking. Het is een bijzonder boeiend en verhelderend document omdat Schmalzigaug, bezeten van het Italiaanse futurisme, hierin zijn persoonlijke toepassing van Smits’ lichttheorie uitvoerig toelicht en aan kritiek van de meester onderwerpt. Voor zover ons bekend werd deze brief nooit eerder gepubliceerd. In de tentoonstelling Jules Schmalzigaug versus Jakob Smits gaat het werk van Jakob Smits in dialoog met dat van zijn jongere kunstbroeder Jules Schmalzigaug, onze enige echte Belgische futurist. Schmalzigaug zette beslissende stappen in zijn carrière nadat hij overtuigd was geraakt door Smits’ uitgesproken ideeën over kunstopvatting en werkwijze.
Schmalzigaugs theoretische zoektocht begon dus dichter bij huis dan algemeen werd aangenomen: bij de veel oudere Jakob Smits, in de Kempen. Zijn kennismaking met Smits’ licht-experimenten in diens atelier bracht hem tot inzichten die zijn verdere kunstenaarschap zouden sturen.
Nadien gingen beide kunstenaars hun eigen weg. De oorlog die in 1914 uitbrak, greep bruusk in op hun bestaan. Smits werd inactief als schilder maar bekommerde zich om de bevolking rond hem, om in 1918 de draad weer op te nemen in zijn definitief, pre-expressionistisch werk. Schmalzigaug moest zijn futuristische kunstbroeders in Italië vaarwelzeggen op het moment dat hij ‘het’ gevonden had, en raakte in Den Haag beklemd in zichzelf, wat helaas tot zijn vroegtijdig einde leidde.
In de tentoonstelling dialogeert werk uit meerdere periodes van beide kunstenaars. Dat gebeurt vaak verrassend eensluidend, ondanks hun grote verschillen in achtergrond en instelling. Het modernisme van de eerste decennia van de 20ste eeuw was in beide aanwezig en zocht zich een weg in specifieke richtingen. Dat levert hier een boeiende confrontatie op tussen twee werelden.
Afbeelding: De Vlaamse Gemeenschap kocht het schilderij Ontwikkeling van een thema in rood: Carnaval (1914) van de Antwerpse kunstenaar Jules Schmalzigaug (1882-1917) en zette het meteen op de Topstukkenlijst.
