De blikvanger van het Museum van Deinze en de Leiestreek is de spectaculaire Bietenoogst van Emile Claus. Dit reusachtig schilderij heeft van bij de inrichting van het voormalig Museum voor Schone Kunsten van Latem en de Leiestreek te Deinze in 1942 de collectie overheerst. En niet alleen terwille van het buitengewoon formaat, de hechte binding met het land en zijn bewoners rond de eeuwwisseling, de tot de verbeelding sprekende sterke figuren en attitudes, maar vooral door de virtuoze, tot in het geringste detail verbluffende factuur van dit bravourestuk.
Portret Mevr. Claus in bruidskleed
Artikel
Portret Mevr. Claus in bruidskleed, 1886, olieverf op doek, 44,5 x 21,5 cm, Gift Mevr. Claus 1942. Foto: Museum van Deinze en de Leiestreek
Nochtans zal deze "pièce de résistance" van het museum niet mijn ultieme keuze zijn. Schuin ervoor bevindt zich een klein, intimistisch portret van de bruid van de kunstenaar, door hemzelf geschilderd naar aanleiding van hun huwelijk op 4 mei 1886. Het was Leo Du Faux, vriend van Claus te Waregem, die hem in contact had gebracht met Charlotte, dochter van Leo's broer, notaris Edouard Du Faux te Deinze. Een op zijn minst merkwaardig huwelijk van een jong meisje uit een franstalig burgerlijk milieu met een 37-jarige artiest die reeds bekendheid had verworven maar toch de latere beroemdheid nog niet had.
Het portretje, een olieverf op doek, toont een sober kleurgebruik. Grijs- en beigetinten overheersen in een werk dat geschilderd is in de realistische traditie. Opvallend is dat een zeker luminisme reeds aanwezig is, een licht die de rijke stof waaruit het kleed is vervaardigd, doet opglanzen. Claus heeft het schilderij gemaakt vanuit een laag standpunt- zoals ook in de Bietenoogst -waardoor hij als het ware opkijkt naar het onderwerp.
Het is een miniatuur die een heel andere wereld oproept dan de Bietenoogst : de enigszins weemoedige elegantie van de rijke burgerij uit de Belle Epoque. Wij zijn niet meer gewoon aan dergelijke contrasten in de dagelijkse samenleving : op de Bietenoogst wordt ontzettend hard gewerkt door het landelijk proletariaat, en op het portretje staat een hautaine dame je aan te kijken. Toch is het niet evident wie van beide sociale categorieën de gelukkigste is, de boerin in lompen of de burgervrouw in haar bruidsgewaad.
De mooie, jonge Charlotte Du Faux gaat helemaal verborgen in haar schitterend kleed, en enkel het wat verveelde gelaat, waaruit een "fin-de-siècle" gevoel. spreekt, toont ons iets van de persoon die afgebeeld is. Uiteraard is de japon op zich ook rijk aan symboliek. Vandaag zouden wij zeggen: op de huwelijksdag begint het leven opnieuw. De negentiende eeuw was echter de tijd van Victoriaanse preutsheid en van dubbele moraal. "Van de Victoriaanse vrouw werd verwacht dat zij op seksueel gebied weinig, liefst in het geheel niets deed, tot zij getrouwd was. Dan mocht en moest ineens alles - wat natuurlijk niet al te veel kon zijn" (J.H. Van den Berg).
De aandacht voor vrouwelijk schoon van de charmante Claus is genoegzaam bekend en deze gedachte is enigszins schrijnend bij het beschouwen van dit trotse bruidsportret.
Het stemt mij gelukkig dat het Museum van Deinze en de Leiestreek, waarvan de verzameling specifiek gericht is op de 0ostvlaamse Leiestreek, naast elkaar die twee topwerken van Emile Claus kan presenteren. Waar de Bietenoogst de streekeigen inspiratie toont (het harde labeur van de Vlaamse landarbeiders), verraadt dezelfde schilder in het bruidsportret zijn vertrouwdheid met het geraffineerd Parijse milieu van dat ogenblik. Opmerkelijk zijn de talrijke contacten van onze schilders met Frankrijk en de Franse hoofdstad. Daarom staan zij, volgens mij, ook op een internationaal niveau, dat zij verrijkt hebben met hun regionale motieven.
