OKV
Alexandra Cool

De Alzheimer code

Artikel

Onder het motto “vergeet dementie, onthou de mens” organiseren de Alzheimer Liga Vlaanderen, Expertisecentrum Dementie Vlaanderen en Hellebosch sociaal-artistieke projecten in Vlaamse en Brusselse musea. Het doel is de brug slaan tussen maatschappij en kunst, maar vooral de menselijkheid van dementie in het voetlicht te plaatsen.

Dementie en Alzheimer lijken een epidemie, maar het is de keerzijde van steeds betere levensverwachting. In Vlaanderen leven 116.000 patiënten. In 2050 zal dit aantal groeien tot ruim 200.000. In dit sociaal-cultureel project laten beeldende kunstenaars, schrijvers, filmmakers en theatermensen hun licht schijnen op de beangstigende ziekte. Het project kreeg de uitdagende naam De Alzheimer Code. Die titel suggereert dat er een pasklare sleutel, een paswoord of bruikbare richtlijnen bestaat om toegang te krijgen tot de wereld van dementie. Die code is echter (nog) niet gekraakt.

Bie Michels
© Bie Michels

De Alzheimer Code wil nieuwsgierigheid opwekken en een menselijke kijk geven op de plaag van de eeuw. De confrontatie met de ziekte is zo groot en ingrijpend, dat naast wetenschappelijk onderzoek nood is aan kunst, boeken, films en theater. Niet enkel als uitlaatklep, maar ook om dementie onder de aandacht te brengen. Stubru plaatste de ziekte twee jaar geleden met Music for life al op de radar. Dat er nood is aan verdere sensibilisering benadrukt Paul Buekenhout van vzw Hellebosch: “Het idee vloeide voort uit de BBC-documentaire The Alzheimer Choir: een artistiek project dat aan het denken zette. Vandaar ook het hoofddoel van De Alzheimer Code: haal mensen met dementie uit hun vergeethoek en beschouw hen als mensen met waarde. Dementie werd niet gekozen als onderwerp, dementie heeft ons gekozen.”

Op negentien september werd de dertigste verjaardag gevierd van de Alzheimer Liga en de jaarlijkse Werelddag Dementie ging wereldwijd door op eenentwintig september: een mooie aanleiding voor dit project. De code wordt niet gekraakt, maar wel doorbreekt het project het schaamtegevoel. “Kunstenaars kunnen een stem bieden; ze worden gehoord, gezien en begrepen. Het is bovenal de bedoeling dat dit project de maatschappij raakt”, zegt Paul Buekenhout. Politici zetten sociaal-cultureel werk graag in beleidsnota’s, maar in praktijk is de invulling niet altijd eenduidig. De essentie is de ontplooiing van het individu. Wat in de negentiende eeuw volksverheffing door cultuur was, veranderde in integratieprojecten van, door en voor de zwaksten in de maatschappij.

Alexandra Cool
© Alexandra Cool

Levensgrote borstbeelden

M HKA (Antwerpen) toont drie installaties van Bie Michels. In Schrammen in haar hoofd toont ze haar moeders strijd tegen Alzheimer. Zijn gebied is een film over de dagelijkse wandelingen van haar aftakelende vader. M HKA organiseert rondleidingen voor dementerenden en hun mantelzorgers, een mooi voorbeeld van sociaal-culturele praktijk. In Museum Dr. Guislain (Gent) liet Mirjam Devriendt een nieuwe reeks foto’s en filmopnamen maken over mensen met Alzheimer in hun beleving van muziek en kunst. Ze zoomt in op de zintuiglijke beleving. M – Museum Leuven selecteerde acht digitale verhalen die mensen met dementie in de Leuvense woonzorgcentra De Wingerd en Ter Vlierbeke samenstelden. Die duren een à twee minuten en ontstonden op basis van foto’s, objecten en souvenirs uitgezocht met een mantelzorger, familielid of vriend. De filmpjes creëren een band met de toeschouwer en geven personen met dementie de kans om op een niet-talige manier te communiceren met de buitenwereld. Tegelijk brengt M wetenschappers van het UZ Leuven bij elkaar om met het publiek na te denken en te praten over dementie.

In 2010 – 2011 realiseerde beeldhouwer en fotografe Alexandra Cool een dubbelreeks van beelden en foto’s van mensen met Alzheimer onder de naam The time being. Twaalf Alzheimerpatiënten stonden model voor levensgrote borstbeelden in klei. Van elke originele buste maakte ze een mal en vervolgens een afgietsel in gips. Het beeld werd afgewerkt met vaalwitte waslaag, wat een grote fragiliteit meegeeft en een gevoel van mededogen en respect. Nadien maakte ze van de beelden foto’s. Die foto’s – op groot formaat geprint – geven een vreemde vertrouwdheid aan de geportretteerden. Muntpunt (Brussel) stelt die nu voor. Ook zet de kunstenbibliotheek het aspect vergeten en herinneren in de verf.

Mirjam Devriendt
© Mirjam Devriendt

Canvas

De vijf tentoonstellingen worden vergezeld door de multidisciplinaire expositie rond het thema dementie van LUCA School of Arts (Leuven). Ook de Centrale bibliotheek (Leuven) pakt uit met de tentoonstelling ‘Onvoltooid verleden tijd’. In dit interdisciplinair kunstproject brengen auteurs, illustratoren en hedendaagse kunstenaars het aftakelingsproces in kaart. De Alzheimer Code omvat niet enkel tentoonstellingen, ook Canvas besteedt aandacht aan de problematiek via de debuutdocumentaire Feel my love (2014) van de jonge Vlaamse cineaste Griet Teck. De film is een warm portret van mensen met dementie die aandacht schenkt aan de complexiteit ervan. Ook de film Amour (2012) van Michael Haneke (winnaar van de Gouden Palm op het Filmfestival van Cannes en de Oscar voor beste buitenlandse film) komt aan bod.