Amedeo Modigliani - Groot naakt

In de kunst van Amedeo Modigliani ontmoeten twee werelden elkaar : de klassiek-Mediterrane en de primitief-Afrikaanse. Twee opvattingen van de kunst - de realistisch-uitbeeldende en de subjectief-interpreterende - vloeien erin samen. Dit kan evengoed gezegd worden van verschillende andere kunstenaars uit de eerste jaren van de twintigste eeuw, en in het bijzonder van Picasso, maar bij Modigliani is de versmelting toch wel merkwaardig subtiel geweest. Bij hem geen botsing van twee culturen, geen schokken, maar een zwierig verglijden in elkaar. Geen dramatiek van verscheurde of ontbonden vormen, maar een stille, soepele en als geoliede osmose.

De stijleenheid, de uitzonderlijke gaafheid van zijn oeuvre is slechts verklaarbaar door de karakteristieke eigenschappen van zijn geraceerde persoonlijkheid : aangeboren maatgevoel, beheerste lyriek, typisch-Italiaanse zin voor harmonie en elegantie. Toch gaat achter deze op eerste gezicht serene kunst een innerlijke bewogenheid en zelfs een smartelijke gevoeligheid schuil. Zijn personages - hij heeft uitsluitend de mens getekend en geschilderd, figuren, naakten, portretten - zijn personages ademenen altijd ergens een vage malaise, baden op de een of andere manier in een zekere 'mal de vivre'.

Modigliani is niet alleen in vele opzichten een typisch Italiaans kunstenaar, hij is ook een typisch kunstenaar uit de periode rond de eeuwwisseling, waarin de moderne kunst geboren werd : een 'peintre maudit' zoals die andere tragische figuren ; Van Gogh, Gauguin, Toulouse-Lautrec, mensen die zich vrijwillig buiten de burgerlijke gemeenschap plaatsten. Ook hij verliet de veilige welstand van zijn familie (zijn vader was een bankier, zijn moeder stamde af van Spinoza) om een zwervend bohème-bestaan te gaan leiden, miskenning en ontberingen te kennen, en jong te sterven. Geboren te Livorno in 1884, overleed hij al in 1920 te Parijs, waar hij sedert 1907 van de ene zolderkamer naar de andere verhuisde. Hij was een geziene figuur in de artiestenmilieus van Montmartre en de Bateau-Lavoir eerst, van Montparnasse vervolgens, waar hij opviel door zijn schoonheid, zijn cynisme en zijn beminnelijkheid.

Jean Cocteau beschrijft hem als volgt : 'Modigliani was mooi, verbazend mooi, ernstig en geheimzinnig'. Hij werkte bij Kisling, die in de rue Joseph Bara woonde, niet ver van de bibliotheek waar André Salmon zijn Gambierpijp rookte. Als Modigliani tekent verminkt hij de gezichten niet, hij valt hun gebreken niet aan, steekt geen ogen uit, rekt geen halzen uit. Alles speelt zich in zijn hart af. Zoals hij ons tekende aan de tafeltjes van de Rotonde, telkens opnieuw, zo beoordeelde hij ons, zo hield hij van ons of zo haatte hij ons. Zijn kunst was een stil gesprek, een dialoog tussen zijn lijn en onze lijnen...'.

In die jaren ontdekt Modigliani het baanbrekend werk van Cézanne, bewondert Toulouse-Lautrec, waagt zich onder invloed van Brancusi ook aan de beeldhouwkunst, sluit vriendschap met Pascin, Kisling en Soutine, leert de negerkunst kennen die op dat ogenblik door Europa wordt ontdekt en die van zo'n grote betekenis zal zijn bij het ontstaan van het expressionisme. Al deze invloeden voegen zich bij de Florentijnse, Siënese en Venetiaanse tradities waarmee hij tijdens zijn leerjaren aan de Italiaanse academies werd gevoed, worden geassimileerd door een verfijnde, lichtelijk precieuse natuur en vermengd met herinneringen aan de byzantijnse hiëratiek zowel als aan maniëristen als Crivelli, Duccio en Boticelli. De stijl die hiervan het resultaat wordt is opvallend lineair, strak omlijnd, soepel, overwegend verticaal en vlak.

In het 'Groot naakt' uit het museum te Antwerpen zijn die karakteristieken niet zo heel scherp te zien, maar toch zijn zij ook wel in dit werk aanwezig. De met een scherp-getekende arabeske omlijnde figuur is in één egale, mat-roze toon geschilderd, zonder schaduwpartijen of modelé, en toch is het resultaat niet volledig vlak : men krijgt wel degelijk een indruk van reliëf en volume. Op even beheerste wijze, zonder duidelijk zichtbare middelen, wordt de expressie bereikt. Zij ontstaat rechtstreeks uit de stijl zelf.