Vincent Geyskens - Van voyeurisme naar contemplatie

"Schilderkunst was eertijds ook verbonden met de katholieke kerk," zegt Vincent Geyskens. En inderdaad, we kunnen dit moeilijk ontkennen, de meerderheid van de bevolking kwam in contact met schilderkunst via de kerkgang. "Net zoals de katholieke kerk niet langer meer in het centrum van het leven staat, heeft ook de schilderkunst aan belang verloren, het is een soort minderheidskunst geworden. Een minderheid strijdt meestal voor zijn identiteit (denk maar aan de strijd van de homoseksuele minderheid om erkenning), maar de schilderkunst hoeft dat niet te doen, die identiteit is bekend. Minderheden kunnen nogal eens rekenen op de sympathie voor de underdog, niet zo met de schilderkunst. Zo, wat kan je dan als schilder nog doen? Stel dat de schilderkunst volledig verdwenen zou zijn? Ze zal verder leven als een levende dode."

Toch ziet Vincent Geyskens nog toekomst en betekenis voor de schilderkunst. Hij stelt dat er drie kenmerken zijn die bij de schilderkunst van vandaag een grote, zoniet wezenlijke, rol spelen. Die kenmerken zijn de verbondenheid met het verleden, de grote aandacht voor het lichaam en de materie en het geconstrueerde karakter van het werk. Hij beklemtoont dat interessant werk juist voortkomt uit het sterk bezig zijn met en uitpuren van deze drie elementen.

Het werk van Geyskens omvat zowel figuratieve als abstracte doeken. Hij zegt dat je vanuit het werken in het atelier erg vlug bij de .abstractie belandt. Het is een erg geïsoleerde maar intense en boeiende bezigheid. Anderzijds kan de schilderkunst juist haar kritische functie uitoefenen door positie te kiezen tegenover de hedendaagse beeldcultuur.

Tijdens ons gesprek haalt Geyskens een anekdote aan van Claude Monet. De grote schilder is volop bezig met zijn werk wanneer hij bericht krijgt over de dood van een vriend. Hij gaat de afgestorvene groeten en betrapt zichzelf op het feit dat hij geboeid is door bepaalde kleuren bij de dode en in de kamer. Hij is geschokt door het feit dat hij bij zo'n emotionele aangelegenheid, toch die koele, interpreterende blik hanteert en aan het waarnemen is.

Zonder zich te willen vergelijken met zijn beroemde voorganger in de schilderkunst zoekt ook Vincent Geyskens bepaalde beelden op en tracht ze van hun schokkend effect te ontdoen door ze als puur schilderkundige gegevens te interpreteren. Zijn schilderijen van naakte mannen en vrouwen vangen onze blik, verleiden ons om dichterbij te komen. Onze in eerste instantie voyeuristische blik wordt gedwongen naar een contemplatieve blik, een blik die nog enkel ontvankelijk is voor de puur schilderkundige aspecten van het werk. Er ontstaat een spanningsveld tussen die twee manieren van kijken, de voyeuristische blik is passief, de contemplatieve blik is actief, vraagt actie. Door precies datgene wat de contemplatieve blik tegenwerkt, en aan de functionaliteit van het beeld ontsnapt, sterk in de verf te zetten en aan het licht te brengen, wordt die contemplatieve blik juist afgedwongen en gericht. Dat maakt eigenlijk dat je als kijker een zekere ontvankelijkheid moet hebben voor het betekenisloze. "Bijvoorbeeld breek ik me het hoofd over de toon van een oranje," zegt de kunstenaar, "dat moet niet begrepen worden als een betekenis. Ik hou immers geen rekening met de kijker bij het schilderen, wel met wat er gebeurt in het schilderij."

In de verzameling van het SMAK hangt een bijzonder mooi en goed werk dat de beide aspecten van Geyskens' oeuvre verenigt. Het ensemble heet The Spielmacher en bestaat uit drie delen: een naakte mannenfiguur op doek en twee ovaalronde paneeltjes. Het is een intrigerend werk en hiermee bekomt de kunstenaar bij de toeschouwer precies dat effect dat hij beoogt: die actieve démarche van de voyeuristische naar de contemplatieve blik. Het beeld van de wat verlepte playboy op leeftijd, de blik afgewend, wordt gecombineerd met de twee kleine ovale werkjes waarop een aantal stippen of vlekjes zijn aangebracht. Die laatste zijn op zich zelf staande panelen die wat mij betreft perfect onafhankelijk kunnen functioneren als abstract werk. Door ze te combineren met het figuratieve werk krijgen ze een gelaagdheid en kan aan die werken een betekenis worden toegewezen. Het geheel wordt duidelijk veel meer dan de som van de delen. Wat die betekenislagen betreft, ik kan er verscheidene bedenken, de interpretatie staat vrij.

Zeer interessant zijn ook de collages die nogal dikwijls (niet altijd!) aan het schilderij voorafgaan. Het zijn zelfstandige werken die mee de manier van denken en werken van de kunstenaar gestalte geven en voor een deel aan de kijker onthullen. Het gaat om geconstrueerde beelden die met overleg tot stand komen, ze hebben nooit de bedoeling de kijker te bedriegen, te laten geloven in een weergave van de werkelijkheid, het zijn constructies in de geest van de kunstenaar én van de toeschouwer. Op die manier staan ze bijzonder dicht bij de schilderijen die net zo min natuurlijk pretenderen te zijn, iets wat schilderkunst trouwens a priori niet is. Juist daardoor zijn deze beelden zo eerlijk, zeg maar recht voor de raap, en spreken ze de toeschouwer aan, vangen ze zijn (voyeuristische) blik en verleiden hem om nader te komen en te verwijlen, te 'contempleren'.