Jozef Cantré, beeldhouwer & houtsnijder

De tentoonstelling moet onze kijk op Cantré ook verruimen. Zijn bijdrage tot de heropleving van de houtsnede in ons land wordt algemeen aanvaard. Zij naam wordt in één adem genoemd met die van Frans Masereel, Rik Van Straeten, zijn broer Jan Frans Cantré en Joris Minne; de zogenaamde Vijf, een groep die als dusdanig nooit bestaan heeft, maar ondertussen wel een begrip is geworden. Zijn sculpturaal werk daarentegen werd nog nooit systematisch belicht. Dit wordt een herontdekking van Cantré als beeldhouwer. En in zijn geval mag die term letterlijk worden opgevat. De opbouw uit plaaster of klei van een beeld boeit hem niet, wel het uithakken uit hout of steen, de zogenaamde ‘taille directe’.

Van de monumentale beeldhouwkunst van Cantré is in ons straatbeeld niet veel te merken: uiteraard het Anseele-monument op het Zuid in Gent, een zwevend hoofd van Peter Benoit tegen een betonnen achtergrond aan de Wapper in Antwerpen en het uit Nederland naar Deerlijk getransporteerde grafmonument voor René De Clercq. Een naoorlogse allegorie van post, telegraaf en telefoon op het oude postgebouw van Oostende kan Pauwels veel minder boeien. Pauwels: “Het is uiteraard heel persoonlijk, maar de barokke zwierigheid ervan raakt mij veel minder dan Cantré’s werk uit de jaren 1920.”

Beeldhouwen is geen dankbaar beroep. Peter Pauwels beaamt: “Cantré werkt in tijden van crisis, voor kunstenaars al voelbaar nog voor Wall Street overkop gaat. Van de Benoit heeft hij een maquette gemaakt, maar enkel het hoofd werd gerealiseerd. Om er nog iets aan te verdienen heeft hij er verkleinde plaasteren replica’s van verkocht. Voor het Anseele-monument heeft hij ook heel wat tegenkanting gekregen en bovendien brak de oorlog uit. De stenen, zorgvuldig door hem uitgekozen, werden daarom jarenlang in de garage Mahy verborgen. Zijn beelden vielen wel op, oogstten levendige commentaar, maar de verkoop viel tegen.”

Op het einde van 1918 moet Jozef Cantré de wijk nemen naar Nederland en breekt voor hem een moeilijke tijd aan. Kort daarop wordt hij bij verstek veroordeeld tot 5 jaar cel en het betalen van een flinke geldboete. Wat wordt hem ten laste gelegd? Pauwels: “Cantré was voor en tijdens de oorlog geëngageerd in de sociale strijd bij de Jongsocialisten. Volksverheffing was een kernbegrip en in de Gentse context viel dat samen met de emancipatiegedachte van de Vlaamse beweging. Tijdens de oorlog kreeg dit een concrete invulling met de Vlaamse Hogeschool. Cantré was er ingeschreven als vrije student en bracht het
in 1918 tot assistent. Strafbaar. Anderzijds had hij de herinneringspenning ontworpen voor het honderdjarig bestaan van de universiteit. Bovendien had hij meegewerkt aan een tijdschrift dat de rechtbank met een gedurfd neologisme als wederlands bestempelde. En als dat nog niet genoeg was, had
hij zich, net als zijn vriend Masereel in Zwitserland, geëngageerd in het pacifisme.”

Ballingschap en tegenslagen hebben niet geleid tot isolement of miskenning. Jozef Cantré genoot veel waardering van zijn collega’s. Daarom wordt op de tentoonstelling zijn werk getoetst aan dat van tijdgenoten, die bij hem de bevlogen vakman waardeerden, evenals de creatieve geest. Een voorbeeld misschien? Pauwels hoeft niet na te denken: “Ossip Zadkine en Cantré konden het bijzonder goed met elkaar vinden. Zij leerden elkaar kennen in Nederland bij dokter Hendrik Wiegersma in 1927 en het klikte dadelijk. Beiden waren beoefenaars van de taille directe, beiden hadden een brede intellectuele interesse. In 1950 wilde iemand tijdens een diner te Brussel Cantré aan Zadkine voorstellen. Deze schaterde het uit: ‘Cantré? Die ken ik al honderd jaar!’”