In de rubriek STROOMOPWAARTS verkent Tamara Beheydt de Belgische hedendaagse kunst. Haar oog valt op kunstenaars die, klimmend naar de top, tegen de stroom in durven gaan: met verrassende onderwerpen, met vernieuwende technieken of met pertinente vragen. Deze maand: Tim Volckaert in Cultuurcentrum Mechelen.
STROOMOPWAARTS: De ontdekkingsreiziger
Artikel
“Elke oplossing is een goed antwoord”: zo vertaalt zich de titel van de eerste grote overzichtstentoonstelling van Tim Volckaert, in het cultuurcentrum van Mechelen. De titel omschrijft een belangrijk aspect van zijn praktijk. Doorheen zijn oeuvre zoekt de kunstenaar elk mogelijk medium en materiaal op.
De tentoonstelling is niet chronologisch opgebouwd, maar verzamelt Volckaerts werken in verschillende clusters. Een eerste blik maakt meteen enkele kernaspecten van de kunstenaar duidelijk: hij schuwt geen enkel materiaal, hij plaatst zijn eigen lichaam in dienst van de kunst, en hij maakt graag meerdere werken rond eenzelfde idee.
Tussen aarde en lichaam
Er is een duidelijke relatie tussen fotografie en sculptuur in Volckaerts oeuvre. Vaak reflecteren sculpturen en foto’s eenzelfde idee of thema. In een reeks filmstills van zijn actie ‘Revolving Landscape’ zien we een man objecten manipuleren die op hoopjes rode aarde lijken (maar eigenlijk uit metaal, gips, aarde en rood pigment bestaan). Zijn handelingen vormen een delicate choreografie met de sculpturen.
Aarde en andere natuurlijke elementen lijken een grote rol te spelen in zijn werk. Nog andere werken bevatten rode aarde, maar ook bomen, boomwortels, lucht en water, komen regelmatig terug. Bovenal lijkt de kunstenaar de relatie tussen mens en natuur te willen onderzoeken. Vaak gebeurt dit op een lichamelijk niveau. Eén idee waar hij uitgebreid rond werkt is dat van een ‘Tool Making Animal’. De zaal waar deze beschrijving van de mens op de muur geprint is, omvat een groot aantal werken, van sculpturen en installaties tot de performatieve fotoreeks ‘Vitruvian Man’.
Ook in zijn schilderijen, verzameld onder de noemer ‘Wallflowers’, haalt hij inspiratie uit de natuur. De abstracte werken vertonen voornamelijk blauwe, bruine en groen tinten, al zijn er ook twee schilderijen waarin rood de hoofdrol speelt. Niet alleen zijn kleurgebruik refereert in deze mixed mediawerken naar het landschap. Schilderkunst is haast een foute term voor de sculpturale landschappen die hij met verf en andere materialen op het papier vormt.
Performatief onderzoek
Enkele performances in open lucht, zijn in de tentoonstelling op ouderwetse tv-schermen te bekijken. ‘Penetrating a hole in nature’, waarin Volckaert de link legt tussen tussen schieten met een geweer en ‘schieten’ met fotocamera, ligt relatief voor de hand, maar is daarom niet minder pregnant.
Zwart-wit fotoreeksen als ‘Vitruvian Man’ en meer nog ‘Anonymous River Walk’ doen sterk denken aan Bas Jan Ader, de Nederlandse performancekunstenaar die met zijn fiets de Amsterdamse gracht in duikelde of zijn tranen op film vastlegde in ‘Too Sad To Tell You’. Ook van hem zijn, naast korte video’s, fotoreeksen bewaard, die zijn performances stap voor stap registreren.
Of het nu in zijn keuken of in openlucht is, in een wei of in de zoo, wat Volckaert in zijn performances drijft is duidelijk een onderzoek naar de relatie tussen zichzelf, zijn eigen lichaam, en de wereld rondom hem. Hij verkent letterlijk waar het ene begint en het andere eindigt, wat zijn eigen positie ten opzichte van de werkelijkheid is.
De zaaier
Misschien het meest voorkomend motief is de zaaier, het personage dat voor het eerst opdook in een schilderij van Jean-François Millet (1850), maar ook de hoofdrol speelde in werken van Vincent Van Gogh (1888), Constantin Meunier (o.a. in 1896), Félicien Rops (o.a. in 1906), Felix De Boeck (1941) en ook jongere kunstenaars blijft inspireren. Volckaert maakt een levensgrote zaaier, die hij ‘The Lost Saint’ noemt. Het meest opvallende kenmerk van dit beeld is dat hij een arm mist: zijn ‘zaaiende’ arm. De zaaier kan dus niet langer de activiteit uitvoeren die hem doorheen de kunstgeschiedenis loodste.
Onder een kleine tekening van de zaaier, eveneens zonder arm, ligt een minuscuul keramieken armpje in een glazen kistje, als een relikwie. Is de zaaier inderdaad een verloren heilige? In de kunstgeschiedenis wordt hij schijnbaar als zodanig vereerd. Voor sociaal geëngageerde kunstenaars als Millet en Meunier is hij vooral een icoon van de onderschatte maar onontbeerlijke arbeider. Voor Volckaert, die hem immers zijn belangrijkste ledemaat onthoudt, lijkt hij toch eerder een ander symbool te verpersoonlijken. Zien we hier een metafoor voor de kunstenaar zelf, die nieuwe (al dan niet subversieve) ideeën zaait in de vruchtbare maar bedreigde voedingsbodem van de kunst? Kreeg hij de kans niet, of heeft hij nog net op tijd dat zaadje geplant, voor hij zijn arm verloor?
Tussen 2005 en 2016 deed Volckaert meerdere performances onder de titel ‘Zaaier van rood’. Hierbij neemt hij de rol van de zaaier aan en ‘zaait’ hij een rode stof in het gras. De kleur rood komt zeer vaak terug, als aarde, als pigment, als verf, als aanwezigheid op de achtergrond.
Doorheen alle mogelijke uitvoeringen, bouwt Volckaert wel degelijk een zeer consistent oeuvre. Op een Fabresque manier maakt hij zich elk medium eigen. Als een ontdekkingsreiziger doorkruist hij elk medium en graaft hij zich een baan doorheen bepaalde motieven. Hij is niet zoekende of ondoordacht, maar gaat met goede moed en een grote kunsthistorische bagage op avontuur naar de grens tussen de wereld en de kunst.
Tentoonstelling
Tim Volckaert, Any Solution is Good for an Answer, loopt tot 16 augustus 2020 in Cultuurcentrum Mechelen
