Stoomtrein op het spoor - Verhuizing oudste Belgische locomotief naar Train World

Wie erbij was, moest geduld oefenen. De Pays de Waes uit 1842 werd centimeter per centimeter uit het oude Museum van de Belgische Spoorwegen in het Noordstation getrokken of stond gewoon stil.

“Er zijn onvoorziene problemen die ons ontgaan,” zegt oudspoorwegman Paul Pastiels geheimzinnig. Pastiels is al levenslang gepassioneerd door treinen en doet op vrijwillige basis allerlei opzoekingen voor Train World. Hij wil dit historisch moment niet missen. 

België was in 1835 een jonge, visionaire staat. Om Antwerpen met Duitsland te verbinden creëerde het een centraal spoornetwerk, en alleen al door de aanleg van zoveel kilometers sporen kreeg de industrie een boost. De Pays de Waes behoorde tot de privémaatschappij Compagnie d’Anvers à Gand, een lijn die door het Waasland liep. De locomotief kon niet op het huidige spoor naar zijn nieuwe bestemming getrokken worden, omdat de eerste treinen op smalspoor reden, de spoorwijdte van het ‘normaalspoor’ is ondertussen 1,145 m. 

Als was het een oude vriend kent Pastiels deze locomotief. De Belgische ingenieur Gustave De Ridder ontwikkelde met de Pays de Waes een nieuw, lichter type. De Ridder was samen met zijn schoonbroer Pierre Simons verantwoordelijk voor de aanleg van de eerste spoorlijn in ons land, tussen Brussel en Mechelen. De Pays de Waes was vooral bestemd om passagiers en lichte vrachten te vervoeren. Het ronde luik vooraan diende om toegang te krijgen tot de ketel of de vlampijpen, tussen de vuurhaard en het water. In een filmpje op WTV is te zien hoe tijdens een onderhoud van een locomotief (type 29) de meterslange vlampijpen vervangen worden. 

De machinist bevond zich nog in de open lucht om de omgeving goed te kunnen observeren. Net zoals de treinen zelf kwamen de eerste machinisten uit Groot-Brittanië, later leidden ze Belgen op. Met een dergelijke kolos mensen of een vracht in alle veiligheid vervoeren was dan ook “un art”, aldus Pastiels.

De nieuwe locatie van het museum van de Belgische spoorwegen ligt op het tracé van de eerste spoorlijn tussen Brussel en Mechelen. Het omvat zowel het oude, gerestaureerde stationsgebouw van Schaarbeek uit 1913 als een nieuwbouw in staal met een hedendaagse variant van sheddaken. Eveneens geïntegreerd is een authentiek overwegwachtershuis dat te bezichtigen zal zijn. Leg daarbovenop de scenografie van de wereldberoemde striptekenaar François Schuiten uit Schaarbeek en het wordt een ‘spoorwegopera’

Met de scenografie wordt gestart als de ruwbouw klaar is en alle historische zwaargewichten in huis gehaald. Een authentieke spoorwegbrug over de Maas werd al van Namen overgebracht naar Schaarbeek, en er werden twee goederenwagens op geplaatst. En in Hal 1 zijn de vijf stoomlocomotieven intussen aangekomen. Ze blijft fascineren, de machine die destijds iedereen met verstomming sloeg omdat ze met haar 60 km/u vier keer sneller was dan de snelste postkoets. Naast de Pays de Waes zijn dat authentieke locomotieven uit 1866 (type 51), 1902 (type 18), 1910 (type 10) en een replica van L’Eléphant uit 1835. Ze werden bewaard of gerestaureerd in ateliers in Mechelen, La Louvière, Gentbrugge en Kinkempois. 

De maquette van L’Eléphant werd op ware grootte nagebouwd en was voor het eerst te zien op de wereldtentoonstelling van 1913 in Gent. Vroeger stond ze in het regionaal museum De Mijlpaal in Mechelen dat met tegenzin zijn deuren sloot omdat het plaats moest ruimen voor spooruitbreidingen. Het was genoemd naar de arduinen zuil die voor het station van Mechelen herinnert aan de eerste Belgische treinrit van Brussel naar Mechelen op 5 mei 1835 met onder andere L’Eléphant.

Dankzij een uitgekiende scenografie zal het de eerste keer in de spoorweggeschiedenis zijn dat het materiaal niet louter getoond wordt. De bezoekers zullen ondergedompeld worden in telkens andere sferen door verschillende historische decors. 

De tentoonstelling zal ook hands on zijn, zoals de Britten ons geleerd hebben: een ritje maken met de treinsimulator, treinneuzen vergelijken in het uitstalraam of klimmen op een verzonken locomotief.

Komen verder aan bod: de trein als inspiratiebron voor schilders, filmmakers en fotografen, de evolutie van stationsgebouwen, van negentiende-eeuwse spoorwegkathedralen zoals Antwerpen-Centraal tot het station van Luik-Guillemins dat de toekomst aankondigt. Toch zal er ook aandacht zijn voor de donkere bladzijden uit de geschiedenis van het spoor, de omgekomen spoormannen en de deportatietreinen tijdens de wereldoorlogen.

Een collectie stationsklokken zal eraan herinneren dat met de komst van de trein de tijd plots cruciaal werd, daarvoor kon het uur per streek of stad nog verschillen. Vanaf 1840 werd de ‘Brusselse tijd’ gevolgd, en in 1892 de Greenwichtijd of ‘spoortijd’. Met Train World lijkt alvast een nieuw tijdperk van spoorwegmusea ingeluid. Wordt vervolgd.