Renato Nicolodi - Architectuur en de artistieke vrijheid van de kunstenaar

Renato Nicolodi woont in een dorp in het Pajottenland. Op het moment van mijn bezoek is het huis een halve bouwwerf. Het atelier is er al en er zijn werken gestockeerd. Maar de kunstenaar woont met vrouw en kroost nog in het huis ernaast. Renato Nicolodi is in Anderlecht geboren in 1980 en heeft duidelijk Italiaanse roots. Hij is gefascineerd door zijn grootvader Alessandro, die als buitenechtelijk kind werd geboren in de nu autonome regio Trentino-Südtirol. Alessandro’s vader was een industrieel die wel zijn naam aan het kind gaf, maar verder uit het leven van de jongen verdween. Alessandro groeide op in het domein van het kasteel van Brunico waar zijn grootmoeder dienstmeid was. Op een dag in de winter was zijn moeder ziek en werd met paard en kar naar het hospitaal gevoerd. Onderweg voelde ze zich beter en sprong van de kar om terug naar huis te gaan. Daar kwam ze nooit aan en haar lichaam werd pas na de winter, toen de dooi was ingetreden, teruggevonden. De grootmoeder van Alessandro werd gevraagd om het lijk te identificeren, zij was slecht te been en stuurde Alessandro naar het dodenhuisje. De jongen was dan ongeveer zestien jaar. Hij herkende zijn moeder slechts aan haar kleren en een halsketting.

Als hij negentien was, brak de Tweede Wereldoorlog uit. Alessandro sprak zowel Italiaans als Duits en werd tolk in het Italiaanse leger van Mussolini. Wanneer Italië in 1943 de zijde van de geallieerden koos, namen de Duitsers hem krijgsgevangen en stuurden hem op werkkamp in Frankrijk. Toen het Duitse leger zich via België terugtrok, wilden ze Alessandro liquideren. Hij kon op het nippertje ontsnappen en heeft zich dan verder in het verzet verdienstelijk gemaakt. Hij is later gehuwd met een Française en heeft langdurig gezocht naar sporen van zijn vader door regelmatig begraafplaatsen in Italië af te speuren.

In zijn jeugd hoorde Renato al deze verhalen. Hij was er zo door aangesproken dat hij ze al vanaf zijn twaalfde is beginnen opnemen op cassettes. Zo beschikt hij over een schat aan familiegetuigenissen. Op de schoorsteen staat een reeks foto’s van familieleden, het is een kleine, persoonlijke dodencultus. Ook de dood is een thema in zijn leven. Hij verwijst naar de broer van zijn moeder die hij heeft zien aftakelen en dan dank zij euthanasie vredig heeft zien heengaan. Een heel mooi en diepgaand afscheid dat hem bijblijft.

Vol vuur vertelt de kunstenaar dat hij tijdens een vakantie in Bretagne de talrijke bunkers die hij daar zag zich als het ware kon toe-eigenen vanuit de verhalen van zijn grootvader. Die verhalen zijn voor hem essentieel en verklaren voor een stuk zijn demarche, ze speelden zich heel dikwijls in bunkers af. Tussendoor toont hij ook een boek van Paul Virilio dat hem nauw aan het hart ligt: Bunker Archéologie. Virilio (°1932) werd geboren aan de Bretoense kust en heeft de Tweede Wereldoorlog sterk beleefd. Zijn boek heeft op Renato een diepe indruk gemaakt. 

Het werk van Renato Nicolodi bestaat voornamelijk uit maquettes en tekeningen van monumentale bouwwerken. Ze doen onwillekeurig denken aan de utopische architectuur van Claude-Nicolas Ledoux (1736-1806) en Etienne-Louis Boullée (1728-1799), maar evenzeer aan de fascistische architectuur ten tijde van Mussolini. Giovanni Battista Piranesi (1720-1778) en Giorgio de Chirico (1888-1978) zijn namen die je te binnen vallen. Maar ook wat verder terug, Andrea di Pietro della Gondola (1508-1580), gemeenzaam bekend als Palladio, laat in zijn werk sporen na en dat is helemaal niet verwonderlijk. Nicolodi: “Ik maak gebruik van archetypische architectuur die eigenlijk van alle tijden is. Ze is gebouwd vanuit een zekere typologie en ideologie, maar die architectuur blijft op een verschillende wijze geïnterpreteerd worden in de voortgang van de tijd. Het is niet mijn bedoeling om fascistische architectuur te maken, maar ik wil wel architectuur maken waar je als toeschouwer door aangetrokken wordt en die je toch niet goed kan plaatsen. Het is voor mij een persoonlijke zoektocht, maar het werk zelf blijft universeel. Door de titel mee te geven, kan ik de toeschouwer de richting aangeven die het werk impliceert.” Hij speelt met de architectuur van de macht, een architectuur die niet altijd de lading dekt maar wil imponeren.

Nicolodi’s werk gaat ook “over leegte, over een subjectieve ruimte die alles kan omvatten.” Hij verwijst graag naar een uitspraak van Johannes Késenne die zegt dat “een melancholicus iemand is die een lege doos koestert.” Net zoals het oeuvre van Etienne-Louis Boullée nooit effectief is gebouwd en enkel op papier bestaat, zijn vele sculpturen en ontwerpen van Renato Nicolodi niet echt bedoeld om als architectuur te worden gerealiseerd. Ook de sculpturen kunnen als schetsen, als ontwerpen gezien worden die niet noodzakelijk op ‘ware grootte’ dienen uitgevoerd. Zelfs op schaal 1/1 blijven het sculpturen. Ze zijn veeleer een locus om bij te reflecteren. Ze zetten de kijker aan om te fantaseren, om de schoonheid te proeven en er in gedachten in rond te dwalen. De werken zijn meer dan schone schijn, ze tonen ook de reflectie van de kunstenaar over zijn omgeving, gaan de dialoog aan met die omgeving, leggen nieuwe betekenissen vast.

De modellen van Nicolodi mijden elke vorm van anekdotiek, ze zijn van een grote puurheid en hebben anderzijds iets onwezenlijks. Zijn ruimtelijke ontwerpen zijn gebaseerd op een mathematisch geordend rasterpatroon. Hij maakt gebruik van sterk georganiseerde geometrische lichamen zoals kubus en piramide en houdt niet echt rekening met de menselijke maat zoals een ‘echte’ architect dat zou doen. Denken we maar aan de modulor van Le Corbusier of aan de man van Vitruvius die door Leonardo da Vinci werd getekend volgens verhoudingen van de gulden snede.