Opnieuw en anders zien - Grace Ndiritu neemt FOMU-collectie onder de loep

In 2021 kocht het FOMU A Quest for Meaning: Painting as a Medium of Photography van Grace Ndiritu aan. Deze installatie vormt nu het fundament van haar collectiesamenstelling voor het museum. A Quest for Meaning is een associatieve verzameling fotografische beelden. Ndiritu – die van opleiding textielkunstenaar is, maar evenveel werkt met schilderkunst, performance, film en ruimtelijke structuren – is hierbij beïnvloed door een sjamanistische reis die ze in 2010 ondernam. Daarbij kon ze vanuit de kosmische bovenwereld in- en uitzoomen op planetenstelsels. Ze bedacht dat dit is hoe een camera de wereld waarneemt.

“Vanuit die overzichtelijke blik probeer ik het universum, van de big bang tot nu, opnieuw te verbeelden, zonder categorieën of hiërarchie: alles bestaat tegelijk in dezelfde spirituele ruimte,” zegt Ndiritu. Onlangs bracht iemand de ‘carrier bag theory’ van Elizabeth Fisher onder mijn aandacht. In 1975 schreef zij over hoe een vorm van drager of recipiënt voor het verzamelen van voedsel het eerste uitgevonden instrument van de mens moet zijn geweest. Het heroïsche jagen, met een speer, komt pas in tweede instantie. Daarvoor komt het verzamelen van voedsel dat aanwezig is in de omgeving. Dit werd vaak door vrouwen gedaan. Ursula K. Le Guin gaat in een artikel uit 1986 verder met deze theorie en legt verbanden met een vrouwelijke blik en een cyclische manier van denken: instinctief, associatief en relationeel.

Eigenlijk handelt Ndiritu in deze tentoonstelling parallel aan die ‘draagtastheorie’. Ze doorbreekt doelbewust elke vorm van categorisering, eigen aan het westers wetenschappelijk denken, en verzamelt alle beelden heel intuïtief en associatief. Ze vertrekt vanuit het verlangen om een universum als geheel te verbeelden, en niet als een hiërarchische of lineair opeenvolgende reeks gebeurtenissen. Ze plaatst geen labels bij de gekozen werken, zodat ook in de beleving van de kijker geen hiërarchie ontstaat op basis van namen of datum. Wel is er een begeleidende catalogus, waarin de beelden in associatieve groepen zijn samengebracht. Deze zijn geordend zoals in de tentoonstelling, volgens de kleur van de zalen en krijgen titels die geen determinerende noemers, maar wel associatieve woordgroepen zijn: Reizen, Zon, Planten, Objecten – Abstract, Afrika, Stilleven, Dier, Kleur, Textiel – Interieurs, Landschappen, Exterieurs, Kristallen – en ten slotte Weven en Stoffen.

Opvallend: in geen enkel beeld van de tentoonstelling is een menselijke figuur te zien. Een bewuste keuze van Ndiritu, die een subtiele vorm van kritiek inhoudt. Doorheen de geschiedenis van fotografie en (historische) musea is een significant deel van portretten gewijd aan de tentoonspreiding en ethnische categorisering van niet-witte mensen, onder de noemer van documentatie, geschiedenis of wetenschap. Hier plaatst Ndiritu een vraagteken bij, door het genre als geheel weg te laten. Ze plaatst de wereld, het universum zelf, centraal op de voorgrond, en niet de mens.

Dat het FOMU zelf over die vragen nadenkt, blijkt overigens ook uit de andere lopende tentoonstellingen. Het museum verwelkomt de video-installatie When the body says yes van melanie bonajo (die haar naam bewust zonder hoofdletters schrijft), die eerder al te zien was in het Nederlandse paviljoen op de Biënnale van Venetië, en daarnaast een retrospectieve van de Amerikaanse Susan Meiselas (°1948), die u misschien kent van de Molotov Man-foto uit haar reeks rond de Sandinista-opstand in Nicaragua. Zowel een meer historisch als een heel hedendaags verhaal bieden een frisse en geëngageerde blik op de werkelijkheid, en vormen een mooie dialoog met Ndiritus alternatieve blik op fotografie. In de verrassende symbiose tussen de drie tentoonstellingen positioneert het FOMU zich als een relevante en dynamische plek voor uitwisseling.