OKV plus 2001.3

Het Koninklijk Legermuseum werkt nauw samen met het Kalmar Läns Museum uit Zweden om het Belgisch publiek een mooi overzicht aan te bieden van de vondsten uit een wrak dat zonder twijfel behoort  tot een van de mooiste ontdekkingen  van de laatste jaren in de onderwaterarcheologie.

De Kronan, het admiraalschip van de Zweedse vloot, zonk op 1 juni 1676, tijdens de zeeslag bij het eiland Öland  in de Oostzee. Het schip werd ontworpen door de Engelse scheepsbouwer Francis Shelton, tijdens de regering van Karel XI(1660 - 1697). Op 31 juli 1668 werd de Kronan te water gelaten. Met een waterverplaatsing van 2.200 ton was de boot 53,5 meter lang bij de waterlijn. Boven water mat zij maximaal 60 meter lengte bij 13 meter breedte. Zij werd bewapend met meer dan 120 bronzen kanonnen van uiteenlopende herkomst. Het volledig uitgeruste schip zonk na een zware explosie. Een 800-tal manschappen vond de dood en slechts 42 overleefden het. Anders Franzen, die de Vasa ontdekte in 1956, vond in 1980 ook het wrak van de Kronan. In tegenstelling met de alom gekende Vasa, waarvan de romp intact bleef zodat ze kon worden gelicht en daarna onderzocht, bleven de restanten van de Kronan op 26 meter diepte op de zeebodem liggen. Elk jaar opnieuw werd er gedoken en verschenen er telkens een duizendtal voorwerpen aan de oppervlakte. Tot die vondsten behoren ondermeer de grootste schat aan gouden munten ooit gevonden in Zweden, kledingstukken, bronzen kanonnen, menselijke beenderen, meubels, navigatie-instrumenten en allerlei beeldhouwwerk dat deze machtige oorlogsbodem versierde. De tentoonstelling 'Kronan 1676'. Schatten uit de Oostzee' toont een schitterende selectie  uit de 25.000 in het wrak teruggevonden voorwerpen.

Dat zeker! Pandoera is een tweemaandelijkse cultuurkrant voor kinderen tussen 6 en 12 jaar. Op 24 bladzijden worden alle culturele activiteiten voor kinderen in één agenda samengebracht zodat de kids en hun ouders weten waar ze naar toe kunnen om een beetje cultuur op te pikken. Met 'cultuur' heeft de redactie een zo ruim mogelijk aanbod op het oog zoals muziek, podiumkunsten, musea en andere. In het middenkatern van Pandoera vind je een overzicht van alle culturele activiteiten en bijhorende technische gegevens zoals datum, plaats, de leeftijd van de kinderen en de aard van de activiteit. De overige bladzijden bevatten de inhoudelijke omschrijving van de activiteiten in de kalender. Het boeiende aan deze krant is dat ze volledig gericht is op kinderen, met teksten en illustraties op maat. 

Omdat het aanbod van culturele activiteiten heel divers en groot is, publiceert Pandoera enkel het aanbod van organisaties in groot Antwerpen die (net zoals Pandoera) gesubsidieerd worden. Grote commerciële evenementen zal je daarom niet in ons krantje vinden. 

Het idee achter Pandoera werd geformuleerd door Barbara Wijckmans (directrice van HETPaleis, jeugdtheater in Antwerpen). Door gebrek aan communicatiemiddelen bestond er nog geen centraal cultureel informatiepunt voor kinderen. En dit terwijl er zo veel te beleven valt in Antwerpen! Ze nam zelf het heft in handen en besloot om alle culturele evenementen voor kinderen tot 12 jaar te bundelen in een krant. Dit resulteerde in de eerste uitgave van Pandoera op 15 februari 1998. Sindsdien verscheen het krantje met het grappige cartoonmannetje (een creatie van de vaste illustratrice, Liesbet Slegers) elke twee maanden. Met uitzondering van juli en augustus, dan worden alle activiteiten voor kinderen gebundeld in de cultuurkrant van Antwerpen. 

Toen de redactieleden voor de eerste keer samenkwamen stonden we als wildvreemden tegenover elkaar. Maar door ons engagement zijn we ondertussen een heel hechte groep geworden. Onze oplage is intussen aanzienlijk verhoogd. ledere twee maanden worden er ongeveer 50.000 exemplaren aan lagere scholen in Antwerpen geleverd. Daarbovenop sturen we nog 600 a 700 exemplaren naar privé-adressen. Onze krant is ook aanwezig in bibliotheken, musea, infobalies en andere openbare plaatsen. Dan is er nog de Pandoeradag. Sinds 2000 wordt er jaarlijks een speciale dag georganiseerd door Pandoera. Op deze Pandoeradag kunnen alle culturele organisaties, die publiceren in de krant, laten zien wat ze werkelijk kunnen. Pandoeradag is één groot cultureel feestwaar kinderen voor heel weinig geld veel plezier kunnen beleven. 

ja, veel ouders en kinderen zijn heel enthousiast over de opzet. De krant kent zeker zijn succes. Uit ervaring weet ik dat als de krant iets publiceert over een museumontbijt, dat dit ontbijt de volgende dagen volgeboekt is. 

Pandoera kent redelijk veel succes, maar lijkt grotendeels reeds cultureel actieve ouders en kinderen te bereiken. De meeste onder hen hebben de weg naar het museum, theater, enzovoort al gevonden. Terwijl onze tweede doelstelling alle kinderen op oog heeft. Eerlijk gezegd heeft het me altijd een beetje gestoord dat de tweede doestelling niet volledig gerealiseerd wordt. Ondanks alle goede bedoelingen blijkt het zeer moeilijk om kinderen uit sociaal achtergestelde buurten of scholen te bereiken. Tegenwoordig proberen we de krant in scholen te promoten als middel tot leesbevordering. Maar de school is niet de enige weg om kinderen uit achtergestelde buurten te bereiken. We trachten ook via het buurtwerk te werken. Maar ook hier moeten we het hebben van enkele witte raven. Want slechts enkele mensen zijn enthousiast genoeg om hun schouders onder de krant en zijn cultuurverspreiding te zetten. 

Momenteel werken we aan een gloednieuwe Pandoera, die er iets anders uit zal zien dan de oude. Het middenkatern met de agenda voor ouders blijft bestaan. Nieuw is dat de agenda wordt uitgebreid met een korte samenvatting van de activiteit zodat de overige bladzijden volledig gereserveerd worden voor de kinderen. Op die bladzijden kunnen dan, aangepast aan de leeftijd, verhaaltjes, tekeningen, kwisjes en andere leuke dingen komen. Maar hoe het geheel er uit zal zien, dat blijft een verrassing. 

Een Kunst-kritische wandeling in het Middelheim

Dit citaat is voor meer dan een aspect revelerend: hier klinkt de bewondering daar van een ervaren kunstcriticus voor het oeuvre van zijn vriend Arp dat blijkbaar voor hem een punt heeft bereikt dat het gewoel van de tijd overschrijdt. Zover is Seuphor nog niet in de jaren 60, dan staat hij nog volop op de barricaden . De laatste twintig jaar van zijn lange leven zou hij zich terugtrekken, bijna opsluiten, in zijn bescheiden appartement in Parijs. 'In bezige eenzaamheid' zoals hij dit omschreef en luisteren naar een 'tijdloos lied'. En vanuit die 'stille open plek' stuurde hij naar enkelen kleine publicaties met poëzie, aforismen en overwegingen. Onthecht, uitgepuurd, tijdloos. Het is een Seuphor die nauwelijks gekend is. Dit om duidelijk te maken dat de internationale faam die hij heeft verworven met een aantal publicaties over abstracte kunst maar een onderdeeltje is van een ongelooflijk veelzijdig talent. 

Compilatiewerk ? Encyclopedische werkzaamheden? Gelegenheidsopdrachten? 
Misschien. 
En dan? 

Zijn 'La Sculpture de ce siècle . Dictionnaire de la sculpture moderne' ( 1959 ook in het Duits en het Engels) en 'La peinture abstraite, sa genèse, son expansion' (1962 ook in het Engels, Duits, Nederlands, Italiaans en Spaans) blijven standaardwerken. 
In meer dan één opzicht: hier is een man aan het woord die zelf een voorvechter was van de abstracte kunstbeweging, die zelf toonaangevende tijdschriften heeft gesticht of eraan meegewerkt, die heel Europa afreisde en contacten legde met schilders en beeldhouwers. En vooral die zelf schrijver was. 

Zijn stijl is helder, het woordgebruik niet wollig, maar soms direct of soms poëtisch. 
'La Sculpture de ce siècle' heeft een duidelijke structuur en is overzichtelijk opgebouwd in 23 hoofdstukken. 

Samen met enkele monografiën over individuele beeldhouwers vormt dit boek dan ook de basis voor het 'Parcours Seuphor' dat in het Openluchtmuseum voor Beeldhouwkunst Middel heim wordt voorgesteld. Het museum werd in 1950 opgericht met de bedoeling de geschiedenis en de evolutie van de moderne beeldhouwkunst te illustreren . De rijke permanente collectie vertoont hier en daar belangrijke hiaten. Hoe kan het ook! In het archief van Michel Seuphor vonden we een met de hand geschoven en ongedateerd briefje: 'Manquent au Middel heim: Brancusi, Calder, Lardera, Hajdu, David Smith, Nevelson, Vantongerloo'. Voor Calder en Louise Nevelson is inmiddels al de wens van Seuphor ingevuld. 

In het uitgestippelde Seuphorparcours wordt de bezoeker aan het Middel heim naar het werk van een aantal kunstenaars geleid waarover hij in zijn publicaties schrijft. 
Met sommigen was hij bevriend, met anderen onderhield hij een uitgebreide correspondentie of bezocht hij hun ateliers. Uit zijn archief blijkt hoe grondig en minutieus hij de samenstelling van een boek voorbereidde Voor 'La Sculpture de ce siècle' bijvoorbeeld zijn dit honderden brieven aan kunstenaars, galeriehouders, musea en uitgevers. Die correspondentie is soms zakelijk maar dikwijls ook heel polemisch alleszins boeiend materiaal. Voeg daarbij nog duizenden foto's, netjes gerangschikt en soms van commentaar voorzien en het zal duidelijk zijn dat het nog jaren zal duren vooraleer het volledig geïnventariseerd is . Wij zijn dus voor de samenstelling van de beeldenroute noodgedwongen aangewezen op de versie van 1959. Een momentopname dus want de visie van Seuphor op de moderne beeldhouwkunst, zijn soms scherpe bedenkingen over de toenmalige 'avant-garde' zouden nog sterk evolueren. 

In een begeleidende folder bij het parcours wordt een selectie gemaakt van teksten van Michel Seuphor over een aantal kunstenaars, aangevuld met commentaren die zijn opvattingen weergeven over de evolutie van de beeldhouwkunst. Geschreven meer dan veertig jaar geleden en nog zo actueel! 

Suzanna 1880 -« Deze badpop is volledig uit porselein vervaardigd. Omwille van de starre houding en de bleke kleur kreeg dit soort poppen de naam " Frozen Charlie ". Zo zou je het oude gedeelte van het Speelgoedmuseum in Mechelen ook kunnen noemen, " Frozen museum " dan. Want zijn infrastructuur en de presentatie van het speelgoed zijn volledig gedateerd. Ik laat me echter niet ontmoedigen door mijn eerste indruk van de gevel en de oude afdelingen en gelukkig, want de vernieuwde zalen beantwoorden wel aan de verwachtingen van de moderne museum bezoeker. 

We komen binnen in het oude gedeelte. Pluchen beren, apen en olifanten staan opgesteld in wat je een zwakke weergave van een scène uit het jungleboek zou kunnen noemen. Door op een knop te drukken komt dit stoffige gedoe tot leven. In de volgende zaal word ik overvallen door een nostalgisch gevoel bij het bekijken van houten en plastieken speelgoed dat me herinnert aan een zorgeloze kindertijd. Mijn eigen kinderen zijn niet echt onder de indruk en lopen alvast een eindje voorop over een bruggetje naar " Beentjeskracht ". Ona, net vier, heeft meer aandacht voor de op haar maat geschilderde huizenrij dan voor de fiets die echt van Leopold III is geweest of voor het gelijkaardig exemplaar van het favoriete knuffelkuiken van prins Filip ! 

Bij het "Creatief en leerzaam speelgoed " zien we drie zuilen met bovenaan een vermelding van de leeftijd (5, 7 en 9+) van de doelgroep waarvoor de verschillende computers bestemd zijn. Jules, vijfenhalf, zet zich vol enthousiasme aan een toestel van de eerste zuil. Maar al snel blijkt dat je voor alle oefeningen behoorlijk moet kunnen lezen. Spijtig, een juiste aanduiding van de leeftijd had hem deze ontgoocheling kunnen besparen. Voor de rest mist ook deze zaal elke allure die het geheel aantrekkelijk kunnen maken. 

Ik probeer me het land en de omstandigheden voor te stellen waarin het " Speelgoed van overal " werd gemaakt en wie ermee heeft gespeeld. Een mooie foto, zoals bij het speelgoed uit Tanzania, zou hierbij kunnen helpen. Voorbij poppenhuizen, speelgoedwinkels, -keukens en -fornuizen krijgen we de geschiedenis van Barbie in een notendop. We wonen, samen met een allegaartje van Mattel, haar huwelijksfeest bij een in fuchsia geschilderde ruimte. Aan het einde van deze zaal lees ik een merkwaardig bericht : » ... Deze afdeling wordt einde 1999 vernieuwd en uitgebreid. De plannen kan u nu al bekijken ... » Of misschien staat de tijd hier echt stil ? 

Net wanneer de kinderen het een beetje beu worden, komen we in een vernieuwde zaal waar de eerste passagierslijn van Brussel naar Mechelen op 5 mei 1835 als uitgangspunt voor de treinafdeling werd genomen. Deze afdeling is een echte verademing, een voorbeeld van hoe voorwerpen op een boeiende, leerrijke en interactieve manier voorgesteld kunnen worden. We zien er grote treintafels met een gedetailleerd landschap waar met een druk op een knop lichtjes beginnen branden en treinen voorbijrijden. Er staat een levensgroot verklikkerlicht, een centraal station, treinsporen zijn op de grond geschilderd, ... Jules en Ona zijn duidelijk geboeid, maar op dit plezier staat geen leeftijd. Door een lege vitrinekast die ook als raam fungeert, zien we zelfs een echte trein (schaal 1/1) langs de perrons van het station Mechelen-Nekkerspoel voorbijrijden. Alles is duidelijk en overzichtelijk voorgesteld en uitgelegd in witte letters op antracietgrijze wanden. 

Bij de "Volksspelen " lopen we terug op vuile vloertegels. We proberen om zelf de verschillende " hersenbrekers " op te lossen maar moeten toch het touchscreen raadplegen. Fijn om te weten is dat al dit materiaal ontleend kan worden. Over spel en speelgoed in de 16de eeuw, de Middeleeuwen, bij Bruegel en tijdgenoten en spelcultuur in Oud Amerika word je met behulp van een touchscreen uitgebreid geïnformeerd. We zien nog miniatuurauto's, constructiespeelgoed van Meccano en Technic dat we zelf nog ergens in een doos hebben staan en nog meer knuffeldieren die gedurende 15 sec. zullen bewegen als je 5 BEF in een gleufje stopt. Honderden speelgoedsoldaatjes staan opgesteld in een heuse Slag van Waterloo. Verschillende strijdfasen worden verlicht door het knopje in te drukken naast een uitleg van wat er zich op die plaats precies heeft afgespeeld. 

Nostalgische gevels vormen het decor voor poppen en poppenwinkels en dan komen we aan " Kermis en circus " dat ook vernieuwd is. Vastgeschroefde auto's en fietsen van een kermismolen lijken te wachten om ons mee te nemen langs een geschilderd spoor dat ons ons door een deur met sterren leidt. We komen midden in een miniatuurkermis terecht met lichtjes, kraampjes, draaimolens en muziek. Als we de volgende deuren openduwen volgen we opnieuw de gele sporen en komen zo in de wereld van het circus die ook door een druk op een knop de moeite van het bekijken waard is. In Tomystraat staan kinderfietsen, steppen en oude kinderauto's die  je soms nog in een kleuterklas ziet staan.

Als je in het museum alles wil lezen en bekijken, trek je er best een halve dag voor uit en hou er rekening mee dat , op één bank en de cafetaria op het einde na, er nergens een plaats is voorzien om even te rusten. In het algemeen laat het oude gedeelte een slordige, stoffige en onverzorgde indruk na, zoals losgekomen informatiekaartjes, vuile vitrinekasten, speelgoed dat er afgestoft beter zou uitzien en vuile blauwe vloertegels die niet meer op de plaats liggen die hen destijds is toegewezen. De plannen om alles te vernieuwen zijn er en als ze eens verwezenlijkt zijn, zullen we niet meer de op één gezin na, enige bezoekers van die dag zijn ...