OKV plus 2001.2 Publiek en museum

België's grootste musea happen naar adem.

De hele kafkaiaanse heisa rond het Belgische Filmmuseum illustreerde onlangs 
op een pijnlijke manier het onvermogen van de federale overheid om met haar culturele instellingen om te gaan. 

Vermoedelijk zal diezelfde overheid tijdens het voorzitterschap van de Europese Unie zichzelf wel fier op de borst kloppen en krijgen de internationale delegaties heel wat Belgische kunst en cultuur in hun welkomstmand gestopt. Maar wie doordringt tot de catacomben en de coulissen van België's grootste musea stelt vast dat deze dinos­aurussen wankelen en dat er dringend een sterke voogdijoverheid moet komen met een eigen visie over de missies van deze instel­lingen, aangepast aan de culturele noden van vandaag. 

De federale musea vallen onder de bevoegdheid van de Federale Diensten voor Wetenschappelijke, Technische en Culturele aangele­genheden. (DWTC) Die DWTC maken bestuurlijk deel uit van de Diensten van de Eerste Minister, maar staan onder het gezag van de federale minister voor het wetenschapsbeleid. In de loop der jaren kwamen er met de verschillende staatshervormingen en al naar gelang de behoeften van één van de gemeenschappen of gewesten bevoegdheden bij of verdwenen er. Zo controleren de DWTC ook nog de Koninklijke Muntschouwburg, het Nationaal Orkest van België en voorlopig nog, het Paleis voor Schone Kunsten. In dit kluwen schuiven hete appels gemakkelijk van her naar der. Eén van de problemen in het beleid bij de DWTC tegenover de federale musea is de historische traditie van het Wetenschapsbeleid. Want naast de bekende Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België (KMKS), de Musea voor Kunst en Geschiedenis (KMKG), het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN) en het Koninklijke Museum voor Midden-Afrika (KMMA) zitten er ook nog andere passagiers op de boot zoals het Koninklijk Meteorolo­gisch Instituut (KMI), het Belgisch Instituut voor Ruimte-Aëronomie (BIRA), het Studie-en Documentatiecentrum Oorlog en Heden­daagse Maatschappij (SOMA), het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK), het Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën (ARA), en tenslotte de Koninklijke Sterrenwacht van België en het Planetarium (KSB). 

De DWTC vertegenwoordigen de Minister van Wetenschapsbeleid in de beheerscommissies van deze instellingen. Het valt onmiddellijk op in dit rijtje van onuitspreekbare acroniemen dat er vreemde eenden in de bijt zitten met verschillende politieke belangen. 
Zo is er een duidelijk verband tussen het ruimte-onderzoek en de verschillende bedrijven en industrieën die rond ruimtevaart werken. Het gemeenschappelijk kenmerk is het wetenschappelijk onderzoek en het weze gezegd: onze federale instellingen hebben wat dat betreft een ijzersterke internationale reputatie. Maar inzake publiekswerking is het huilen met de pet op. Vele wetenschappers houden krampachtig de deuren van hun instellingen gesloten onder het motto dan ze in de eerste plaats een wetenschappelijke taak hebben en dat de nieuwsgierigheid van het grote publiek hen alleen maar van hun onderzoek zou afleiden. Terwijl in Vlaanderen de consulenten en steunpunten inzake publiekswerking over elkaars voeten struikelen zijn de federale musea reeds blij wanneer de Brusselse museumraad een aantal thematische museumroutes uitstippelt die de Brusselse musea met elkaar verbinden. 

Een ander heikel punt binnen onze grootste musea is het perso­neelsbeleid. Terwijl in Gent en Antwerpen de stedelijke overheid relatief gemakkelijk personeel kan aannemen, verplaatsen en collectief opleiden zitten de DWTC schijnbaar binnen een streng harnas van reglementen en ambtenarijtraditie. Zo is het totaal onbegrijpelijk dat ze, na het vertrek met stille trom van hoofdcon­servator Van Noten van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis, er niets beter op vonden diens rol te laten overnemen door Eliane De Wilde, hoofdconservator van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België. Terwijl elk privé-bedrijf een beroep zou doen op een tijdelijke crisismanager, maken de DWTC één van hun beste en hardst werkend kracht ook nog eens gedeeltelijk verantwoordelijk voor de KMKG. Nochtans zouden privé-consulting­bureau's zoals KPMG, Price-Waterhouse-Coopers enz ... maar al te graag voor een prikje of zelfs gratis hun good citizenship betonen met het lenen van een interimmanager. Op voorwaarde natuurlijk dat de vacature zo snel mogelijk open wordt verklaard, wat tot nu toe nog altijd niet het geval is ... 

Het zou toch moeten mogelijk zijn dat de federale musea een aparte behandeling krijgen binnen de structuur van de federale wetenschappelijke instellingen en vooral de middelen waar ze recht op hebben. Maar zolang onze politici Brussel nog altijd als een symbolische speeltuin zien, dreigen de Federale Wetenschappelijke en Culturele instellingen meer en meer te verwezen. Het zou anders een mooie maar spijtige les zijn voor de federale overheid indien ze tijdens het voorzitterschap van de Europese Unie met haar gasten voor gesloten zalen staat. Tijdens de middag sluiten immers een aantal zalen van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België wegens gebrek aan personeel. Ze zal het zelf kunnen uitleggen aan haar Europese gasten. 

Carl Andre (º1935, VS) bouwt beelden op uit houten blokken, stenen en platen metaal. Dit werk wordt gerekend tot de minimal  art. Minimal art is de kunst waarbij de inhoud van het werk en de betekenis van de kunstenaar, ondergeschikt zijn aan de idee.

Sinds het einde van de jaren '60 wordt de term algemeen toegepast op dit soort van driedimensionaal werk. Voor de minimale schilder­kunst gebruikt men termen als hard edge en colorfield painting. In het oeuvre van Carl Andre kan je drie ontwikkelingsfasen onder­scheiden: sculptuur als vorm, sculptuur als structuur en sculptuur als plaats. Eind jaren vijftig hakt en zaagt hij geometrische vormen en maakt structuren van gelijke elementen in styrofoam, beton, steen of hout. Vanaf de tweede helft van de jaren  '60 verlaat hij de vorm  en legt  alle accenten op de structuur. Hij maakt vloersculpturen: lange  rijen bakstenen of metalen platen die als een zware, logge massa  de ruimte bepalen. Hij creëert hierdoor een  wisselwerking: de sculp­tuur maakt deel uit van de  ruimte en de ruimte is een  deel van de sculptuur.  Er komt een  extra dimensie  bij als je niet alleen naar het werk kijkt, maar er ook overheen loopt. Het kunstwerk wordt dan lijfelijk ervaren.

In een  derde fase (na 1970) is het de sculptuur  als ruimte die belang­rijker wordt. Andre stelt verrassende composities samen: o.a. Stone Field Sculpture (1 977), een geheel van  364 keien uit de ijstijd, of Fireworks (1983) dat bestaat uit 40 verschillende  leeggeknepen verf­tubes samengebracht op  één rechte lijn. De vormen die ontstaan bij het aaneenschuiven van vierkanten werken in een aantal  sculpturen suggestief. Ook  in de titels schuwt Andre het associatieve of illustra­tieve niet. Vanaf de tweede helft  van de jaren '80  maakt hij ook tekstbeelden met de typemachine, waarbij hij letters en woorden evenwichtig over het papier verdeelt. Voor  het Middelheimmuseum  maakt hij op  Middelheim-laag een monumentale installatie met balen  stro.

Het thema mode is ook voor de kerken geen ongekende. Heel wat kerkelijk textiel heeft de mode op de voet gevolgd of is een eigen modieus leven gaan leiden. Wel gaat een bepaalde mode hier veel langer mee.

Omdat dit religieuze textiel in sacristiekasten opgeborgen blijft en omwille van minder gebruik nog nauwelijks het daglicht ziet, is dit modejaar 2001  een gelegenheid om deze kerkelijke mode nog eens uit de  kast te halen.  Drie Antwerpse kerken openen hun kleerkast: St.-Andries-, St.-Carolus Borromeus- en St.-Jacobskerk. Elke kerk zal één  of meerdere thema's belichten.

De St.-Andrieskerk kan uitpakken met 'de  garderobe van  O.-L.­ Vrouw'. Het verrast eenieder te zien over wat een (kleur-)rijke garderobe zo een  processiebeeld van Onze-Lieve-Vrouw beschikt: een  stoffelijk bewijs van  Maria's populariteit. Een apart fenomeen hierbij is de  recyclage van mooie 18de-eeuwse baljurken  tot zo'n madonnamantel.

De St.-Carolus Borromeuskerk met de kantkamer, richt zich op kant, borduurwerk en habijten: 'hyper - en anti-modieus'.

De St.-Jacobskerk met de rijkste verzameling kerkgewaad: 'kazuifels in alle kleuren en stijlen'. Verspreid over een  twintigtal zijkapellen kun je de evolutie volgen van  de  liturgische gewaden, gaande van het figuratieve 16de-eeuwse Passiegewaad - het oudst bewaarde in Antwerpen, tot gestileerde hedendaagse creaties. En wil(de) je zelf een kazuifel maken: lees dan damesblaadjes uit het begin van de 20ste eeuw.

In samenwerking met het Metropolitan Museum in New York organiseert Museum Boijmans Van Beuningen in 2001  een grote overzichtstentoonstelling van tekeningen en grafiek van Pieter Bruegel de Oude.

Deze tentoonstelling vormt een eerste aanzet tot de geplande renovatie van de tentoonstellingszalen. Uitgangspunt is 125 topstukken uit de permanente collectie die eerder al deel uitmaakten van de tentoonstelling 'Verborgen schatten', in 1995.

Paul Bauters, Van zadelsteen tot Zetelkruier, 2000 jaar molens in Vlaanderen

In 1998 verscheen het eerste deel van wat het magnum opus van bezield molenaar­-malinoloog Paul Bauters moet worden. Drie jaar later is het de beurt aan het tweede deel.

Hierin staat de beschrijving van de bouw en de werking van de molens met natuurlijke aandrijfkracht in de tweede helft van de 19de eeuw centraal. Ondanks de technische verbeteringen die, dank zij de nieuwe technologische kennis, ook het molenaarsberoep ten goede kwam, betekende deze technologische optimalisering ook het begin van het einde van het molentijdperk. Verhoogde windgevoeligheid kon immers niet op tegen de nieuwe aandrijftechnieken die een permanente werking konden garanderen. De grote technische variëteit die de molens eind 19de eeuw kenden wordt in dit technisch deel tussen de teerling en de windvaan (voor staakmolens) en tussen de grondvesten en de kap (voor bovenkruiers) bijzonder uitgebreid toegelicht. Hierbij wordt ook niet voorbijgegaan aan de watermolens, waarbij een aantal speciale types, die in het economisch overzicht van Boek1 onderbelicht bleven, nu wel worden aangehaald, zoals de papiermolens (pp. 69-74, maar dan wel het Ancien-Régime type zoals te zien is te Arnhem en niet de 19de­-eeuwse gemechaniseerde varianten zoals rond Brussel) en andere gespecialiseerde types. Dat de auteur windmolenmulder is, wordt ten overvloede duidelijk in de uitzonderlijk grondige en uitvoerige technische uitleg over dit soort molens.

Bijzondere aandacht wordt ook besteed aan de maalstenen en de verdere uitrusting van de maalstoel. Gespecialiseerde windmolens als olieslag-, pel- en pompmolens krijgen nog een afzonderlijke behandeling. De aandacht voor het molenmakersalaam slaat voornamelijk op de gebruikte hijssystemen. Net zoals in deel 1  zijn er een aantal storende lay-out onnauwkeurigheden en wordt de hoogstaande technische kwaliteit van de tekeningen van G.J. Pouw verstoord door een niet zo gelukkige kleurenkeuze van blauw (bv. p. 62), bruin of groen (bv. pp. 312-313), die de noodzakelijke rust bij lezing van een belangwekkend referentiewerk niet ten goede komt.