Jan Toorop - In de Nes (nachtleven)

In deze wemeling van verftoetsen krijgen de kleuren een tinteling, waarmee Toorop de nachtelijke sfeer 'in de - zoals Willem Paap in dezelfde tijd schreef - nauwe straat tussen de van gaslicht vlammende Nes-huizen' (uit: 'Vincent Haman' van Willem Paap, Amsterdam, 1954, p. 174), heeft willen weergeven. Toorop heeft deze manier van schilderen met kleine, naast elkaar geplaatste toetsen van verschillende kleuren - ook wel aangeduid met de term divisionisme of pointillisme - voor het eerst in Brussel leren kennen in het werk van Fransen als Seurat en Signac en Belgen als Van Rijsselberghe en Lemmen. In de kring van deze kunstenaars zag Toorop eveneens het gebruik van kleuren, die niet langer afgestemd zijn op een directe weergave van mensen en dingen, maar gekozen zijn om de emoties die zij oproepen. Men onderzocht hoe kleuren als rood en geel verbonden zijn met warmte en aggressiviteit, en hoe een kleur als blauw daarentegen somberheid of beklemming kan suggereren. Paarsblauwe tinten kleuren het straattafereel van Toorop. Met deze tinten en de tegenstelling met het wit en geel accentueerde hij de emotionele lading van dit voorval. Het zijn kleuren, die zó slechts in een schilderij bestaanbaar zijn en daar een alledaags stuk werkelijkheid een bewogen stemming geven.

Ook Breitner schilderde in zijn 'Waspit', een eenvoudig stuk straatgebeuren: een meisje uit de Amsterdamse waskaarsenfabriek, zich voorthaastend over straat. Maar in tegenstelling tot het schilderij van Toorop bevat Breitners werk geen verwijzing naar een bewogen verhaal. Wat we zien is een neutraal moment uit het leven van dit meisje, dat Breitner fascineerde door de boeiende beweging van vormen en kleuren, die hij er in ontdekte. Dit schilderij is opgebouwd uit grote kleurvlakken en vlekken, geschilderd in grauwe tinten. De beweeglijkheid van de figuur wordt op een geraffineerde wijze opgevangen door de statischer vlakken van de ramen, muur en straat. De kleuren doen zich voor als een zo goed mogelijke benadering van de waargenomen kleuren. Daarentegen maakt de schetsmatige, weinig gedetailleerde vormgeving ons bewust, dat het hier niet een stuk werkelijkheid maar een schilderij daarvan betreft. Deze vormgeving heeft Breitner doelbewust gebruikt als een middel om de spontaniteit van zijn waarneming voelbaar te maken.