Fragmenten van architectuur in België (1980-1990)

Tijdens het afgelopen decennium groeide de publieke belangstelling voor architectuur, een fenomeen dat zeker verband houdt met een steeds groter wordende bekommernis voor het milieu. In de ons omringende landen is deze trend nog explicieter. Architectuur en de discussie over architectuur werden opnieuw deel van een breder cultureel debat. Men herontdekt de fundamentele rol die een architect in de samenleving zou moeten krijgen: het intelligent bedenken van gebouwen die op verschillende niveaus een positieve bijdrage betekenen, zowel voor de gebruikers als voor de leefomgeving. Verschillende buitenlandse politici profileerden zich als verdedigers van architectonische kwaliteit, willen op die manier zelfs hun naam “vereeuwigen” en halen hiermee ook electoraal voordeel. Het meest sprekende voorbeeld hiervan is de Franse president Mitterrand met zijn Grand Projet, waarmee hij Parijs een aantal nieuwe artefacten heeft geschonken. Wie kent niet de naam Pei, de architect van de glazen piramides van het Louvre! Mitterands belangstelling had ook onrechtstreeks een positieve invloed op een meer open architectuurklimaat in Frankrijk.

In Engeland werd de architectuurdiscussie aangezwengeld door niemand minder dan prins Charles. Het boek met zijn visie werd zelfs een bestseller van de jaren tachtig! Aan de vooravond van de Europese eenwording neemt de internationalisering van de ontwerpopdrachten toe. Dikwijls wordt een beroep gedaan op gerenommeerde buitenlandse architecten om een vernieuwde impuls te geven aan een plaatselijke architectuurdiscussie.

Buitenlandse steden ontdekten de architectuur als een hulpmiddel om via de media in de internationale belangstelling te komen. De IBA-manifestatie in Berlijn (Internationale Bauausstellung) in het begin van de jaren tachtig had een groot Europees effect. Pas op het einde van de jaren tachtig heeft dit project invloed in België, onder andere met het initiatief Stad aan de Stroom in Antwerpen.

Het uitnodigen van vakbekwame architecten kan echter ook als voorwendsel worden aangewend door mediageile politici of om elke discussie te ontzenuwen. Dit gebeurde in Antwerpen met de invitatie van de wereldbefaamde Amerikaanse architect Richard Meier voor een nieuw administratief complex ter vervanging van de monumentale Koninklijke Stapelhuizen. Groot gejuich dat de stad een bouwwerk zou krijgen van een “star” architect, terwijl men in ijltempo besliste tot het slopen van de unieke stapelhuizen zonder dat er voldoende waarborgen waren dat Meiers gebouw er zou komen.

In het buitenland nam de overheid belangrijke initiatieven om architectuur een groter cultureel en publiek draagvlak te geven. Dit gebeurde via tentoonstellingen, publikaties, colloquia enz. Frankrijk kreeg haar Institut Français d’Architecture in Parijs. In dezelfde stad werd het Pavillon de l’Arsenal een informatiecentrum voor het presenteren van nieuwe projecten. In Frankfurt opende men het Duits Architectuurmuseum (D.A.M.) en Nederland kreeg een Nederlands Architectuurinstituut. In de grote musea organiseerde men architectuurtentoonstellingen.

De jaren tachtig kenden een spectaculaire toename van architectuurpublikaties, zowel vulgariserende als monografieën en gidsen. Ook in dag- en weekbladen komen architectuur en bouwen in het algemeen meer en meer aan bod. Een vaststelling die ook geldt voor België. Het aantal architectuurprijzen nam eveneens toe.

In België bleef de overheid veeleer op de achtergrond. Deze afzijdigheid werd echter ondervangen door een aantal meer bescheiden privé-initiatieven. In Brussel startte in 1986 de Fondation pour l’Architecture en in Gent in 1983 de Stichting Architectuurmuseum (S/AM). In haar tentoonstellings- en publikatiebeleid opteerde de S/AM om het recente werk te tonen van jonge architecten. Het belangrijkste kunstencentrum in Vlaanderen, de Singel in Antwerpen, wil zowel internationaal befaamde als Belgische ontwerpers presenteren.

Aangezien gebouwen onroerend zijn, moet men bij architectuurexposities een beroep doen op foto’s, maquettes en andere hulpmiddelen. Dat vaak informatieve karakter staat ver af van manifestaties waar het kunstwerk reëel aanwezig is. Het lijfelijk ervaren van de architectuur in haar natuurlijke context van stad en dorp blijft het meest boeiend. Het enorme succes van Chambres d’Amis (1986) te Gent waarbij vijftig kunstwerken onderdak vonden in evenveel woningen, is gedeeltelijk ook te verklaren door de fascinatie van de mens, tot op de grens van het voyeurisme, om het binnenste van een gebouw te ontdekken. Professor Bekaert omschreef Chambres d’Amis ook als de grootste architectuurtentoonstelling van het jaar!

Het publiek informeren en sensibiliseren voor hedendaagse kwalitatieve architectuur lag aan de basis van twee manifestaties: Architectuur als Buur (Gent 1987) en KOMA (Konfrontatie Moderne Architectuur, Kortrijk 1990). Naast een expositie en een publikatie kon men onder begeleiding een aantal interessante realisaties gaan bekijken. In navolging van de nationale Open Monumentendag, die sinds 1989 een gigantisch succes kent, organiseerde de Orde van Architecten jaarlijks een dag waarop honderden woningen worden opengesteld en dit ter promotie van het architectenberoep. Deze intiatieven dragen bij tot een sensibilisering, niet tot een diepgaand architectuurdebat, laat staan tot nieuwe beleidsopties.

Veel fundamenteler is het groots opgezette gebeuren Stad aan de Stroom in Antwerpen (1990). Om ideeën te ontwikkelen voor belangrijke stedelijke locaties aan het waterfront (het Eilandje, de Kaaien en het Zuid) werden een open wedstrijd en een meervoudige studieopdracht uitgeschreven. Voor dit laatste werden naast de Belg bOb van Reeth/AWG ook befaamde buitenlandse ontwerpers aangetrokken: Rem Koolhaas/OMA, Toyo Ito, Yves Lion, Beth Gali en Manuel de Solà-Morales.

Naar anologie met wat zich in andere grote Europese steden voordoet, ontstaan ook bij ons nieuwe beleidsopties. Er wordt eerst geïnvesteerd in denkwerk vooraleer men financiële middelen gaat vrijmaken om concreet te bouwen. Niet enkel de ingediende projecten zijn in dit proces van belang, ook de nieuwe aanpak van het beleid in relatie tot het omgaan met de stad, wat toch een levend organisme is, is hoopgevend.

Voor belangrijke publieke gebouwen of stedebouwkundige plannen doet men in het buitenland vaak een beroep op de formule van de meervoudige opdracht. Tegen betaling wordt aan verschillende ontwerpers gevraagd een ontwerp te maken waarna de opdrachtgever een keuze maakt. Deze werkwijze komt meestal ten goede aan de architectonische kwaliteit en depolitiseert ook het toekennen van ontwerpopdrachten.

Een dergelijke werkwijze werd ook bij ons gebruikt voor twee belangrijke projecten. Voor een nieuw havengebouw in Zeebrugge deed men een beroep op vijf architecten: de Belgen bOb van Reeth/AWG en Charles Vandenhove, de buitenlanders Fumihiko Maki, Aldo Rossi en Rem Koolhaas/OMA. De keuze viel op het sublieme voorstel van Koolhaas, een van de meest fascinerende projecten van de jaren tachtig. Het betreft een ontwerp waarvoor men hopelijk de moed en de financiële middelen zal vinden om het te realiseren.

Voor het gebied Hoog Kortrijk, de omgeving van het Hallencomplex, formuleerden vier ontwerpers een voorstel: AWG/bOb van Reeth, Stéphane Beel, Rem Koolhaas en Bernardo Secchi. Deze laatste kreeg de opdracht om zijn project verder uit te werken. In vergelijking met de ons omringende landen is er een geringe openbaarheid en nauwelijks een gespreksplatform om tot een coherent opdrachtenbeleid te komen.

Verschillende factoren zijn hiervoor medebepalend: een gebrek aan openbaarheid van bestuur, de politisering van het toekennen van opdrachten, weinig interesse bij de architecten voor een open debat en te weinig journalisten die met kennis van zaken het bouwen in een ruimer perspectief kunnen plaatsen. Kan er enige verandering komen in een land met een “beschermende” Orde van Architecten en meer dan 8.000 architecten, een Europees record in verhouding tot de bevolking?

De Belgische architectuur krijgt enige waardering in het buitenland. Vandenhove en Albert kregen opdrachten in Nederland louter omwille van hun reeds gerealiseerde oeuvre! Ook voor Vlaamse architecten als bOb van Reeth, Luc Deleu en Stéphane Beel is er een duidelijke buitenlandse belangstelling. In 1988 behaalde architect Jo Crepain in Italië de internationale architectuurprijs Andréa Palladio met de woning Sijssens te Brasschaat. De aanwezigheid van de Vlaamse architecten op de Vde Internationale Architectuurbiënnale van Venetië 1991 kan zeker bijkomende impulsen geven.

Gebouwen komen tot stand op initiatief van de privé-sector of van de overheid. Deze laatste investeert jaarlijks miljarden van het geld van de gemeenschap voor het bouwen van postkantoren, stations, scholen... en dit zonder zich veel te bekommeren om het architectonisch niveau. Overheidsgebouwen die het louter functionele overstijgen, die iets meer te vertellen hebben dan hun constructie, zoals het postgebouw van Eysselinck in Oostende of de Singel van Stynen in Antwerpen, zijn uiterst zeldzaam in het Belgische architectuurlandschap. Men kan zich de vraag stellen naar de oorzaken van deze middelmatigheid of waarom de meeste gebouwen compleet irrelevant zijn in de ontwikkeling van onze 20ste-eeuwse Belgische architectuur, dit in tegenstelling tot de 19de eeuw. Een mogelijk antwoord is complex en heeft verschillende facetten.

In het artikel De negatie van een eigen bouwcultuur gaat Francis Strauven in op het opdrachtenbeleid van de Belgische en Vlaamse overheid. Opdrachten worden maar al te vaak met een grote lichtzinnigheid uitgedeeld alsof het gaat om een vorm van “sociaal dienstbetoon”. Zelfs bij het ontbreken van budgetten worden opdrachten verleend met als gevolg dat sommige projecten meer dan tien jaar op hun uitvoering wachten en dan meestal achterhaald zijn. Zoals in vele andere geledingen van onze samenleving heeft de politieke en ideologische verzuiling ook nefaste gevolgen voor de architectuur. Hierbij heeft ontwerptalent nauwelijks enige betekenis. Wat een “rode”, “blauwe” en “oranje” architectencombinatie oplevert, toont ons het nieuwe theatergebouw in Antwerpen! Kwalitatieve architectuur is nog nooit een programmapunt geweest van een van de traditionele politieke partijen.

Alleen al door de aanwezigheid van architect Charles Vandenhove blijft Luik het belangrijkste centrum. In het begin van de jaren tachtig werd Hors Château in gebruik genomen, een boeiend stadsvernieuwingsproject in de Luikse binnenstad. Hier toont Vandenhove op een sublieme wijze hoe men restauratie, renovatie en nieuwbouw kan verenigen tot een nieuw geheel. Het is een evenwicht tussen restauratie en eigentijdse creativiteit. De internationale belangstelling bleef niet uit. In 1985 presenteerde het Institut Français d’Architecture (IFA) in Parijs een restrospectieve van zijn oeuvre, een overzicht dat onmiddellijk resulteerde in een opdracht voor een invulproject op de Montmartreheuvel. Nadat de IFA-expositie in Amsterdam werd getoond, kreeg Vandenhove opdrachten in Den Haag, Hellevoetsluis, Maastricht en Amsterdam. Terwijl hij in het buitenland erkenning kreeg, werd hem de afwerking van het Universitair Ziekenhuis te Luik ontnomen: een magistraal complex waaraan hij gedurende meer dan twintig jaar het beste van zichzelf gaf. Tussen 1985 en 1990 realiseerde Vandenhove slechts één belangrijk gebouw in het Luikse, een tehuis voor kinderen “La Maison Heureuse” te Ans.

In vergelijking met bijvoorbeeld Nederland heeft de Belgische overheid, met uitzondering van een periode na de oorlogen, weinig prioriteit gegeven aan de sociale huisvesting. Het aantal sociale woningen liep jaarlijks spectaculair terug, een evolutie die niet enkel te maken heeft met een economische recessie of een geringe toename van de bevolking. In de periode 1975-1980 waren er jaarlijks 6.000 eenheden terwijl voor 1985-1990 in Vlaanderen slechts 660 eenheden op jaarbasis werden afgewerkt! Men kan stellen dat het hier gaat om een bewuste afbouw en om de optie om de volkshuisvesting zoveel mogelijk via het vrije marktmekanisme te realiseren. Deze optie is zeker problematisch voor grotere stedelijke agglomeraties.

Gelijktijdig met deze sterke vermindering van het marktsegment van de sociale huisvesting werden initiatieven genomen om de architectonische kwaliteit te verbeteren. In 1984 en 1985 organiseerde de toenmalige minister Buchmann op initiatief van architect Crepain de WISH-wedstrijden (Wedstrijden Ideeën Sociale Huisvesting). Het werd echter geen blijvende impuls. Door de steeds wisselende kabinetten is het onmogelijk om een beleid met enige continuïteit te ontwikkelen. Het opzet resulteerde wel in een aantal waardevolle realisaties verspreid over Vlaanderen: een nieuwe woonkern in Tervuren (architect Jan Maenhout), in Beveren-Waas (groep STAD) en in Kuurne “Ter Groenen Boomgaard” (architecten Louis Hagen en Pierre Huyghebaert).

In een stedelijke context valt hier zeker een appartementsgebouw in Antwerpen (architect Lode Wouters en Fons Mostien) te vermelden. WISH veranderde niets fundamenteel aan het idee van de sociale huisvesting, noch aan de twee partijen “de huisvesters” en “de gehuisvesten”. Wel kregen jonge dynamische ontwerpers kansen, verhoogde de architectonische kwaliteit en werden de opdrachten “gedepolitiseerd”.

Wie nu de boeiendste architectuur maakt, de “oude” of “nieuwe” generatie, is weinig relevant. De afgelopen tien jaar profileerden zich een aantal architecten die reeds met hun werk in de jaren zeventig de aandacht trokken. Ongetwijfeld de belangrijkste persoonlijkheid is bOb van Reeth. In het begin van de jaren tachtig richt hij AWG (Architectenwerkgroep) op en evolueert zijn architectuur naar een grotere beheersing en zuiverheid van de totaliteit.

Zijn oeuvre, waarin veeleer de nadruk ligt op een attitude ten opzichte van architectuur dan op een streven naar een herkenbare taal, blijft beperkt. Het meest gepubliceerde gebouw in Vlaanderen na 1980 is ongetwijfeld de woning Van Roosmalen. Volgens Professor Bekaert gaat het hier om een bundeling van alle karakteristieken van Van Reeths werk: “De beheersing en elegantie van de vorm, het respect voor en de waardering van de context die het vernieuwt, de speelsheid en de inventiviteit waarmee beelden, in casu de allusie op een ontwerp van Adolf Loos, zowel als de verwijzing naar maritieme symbolen, worden aangewend”.

Jo Crepain manifesteerde zich in de jaren zeventig met een aantal interessante rijwoningen met een sterke ruimtelijke beheersing. In de jaren tachtig maakt hij gebruik van een symmetrisch ordeningsprincipe, een benadering die in de woning De Wachter (1982-1984) tot uiting komt. Deze “roze tempel” of “Palladiaanse villa”, om slechts de twee meest voorkomende omschrijvingen te citeren, wordt uitvoerig gedocumenteerd in OKV.

Binnen de Belgische architectuurscène neemt Luc Deleu een uitzonderlijke plaats in. Zijn positie is controversieel voor velen, voor anderen is hij de enige wezenlijke architect, iemand die de verbeelding openlaat en terreinen aftast waarvoor bij andere architecten weinig belangstelling bestaat. In de jaren tachtig legt hij zich toe op projecten met als thema “Schaal en perspectief”. Een van zijn meest spectaculaire voorstellen maakt hij in 1989: een TGV “luchtlijn” boven Brussel. Uitgewerkt met een grote zin voor realiteit, wil Deleu met dit project ook beklemtonen dat in de discussie over de TGV nooit het architectonische aan bod komt, omdat het architectenkorps hiervoor geen belangstelling toont. Ook zijn inzending voor de wedstrijd Stad aan de Stroom, door de jury als oninteressant afgedaan, valt hier te vermelden. Met het aanbrengen van een draaibare brug over de Schelde wil Deleu vooral benadrukken dat het geven van een nieuwe dynamiek aan een stad meer is dan stedelijke renovatie.

La maison Heureuse, Ans (Luik)

Voor dezelfde opdrachtgever bouwde Vandenhove reeds twee gebouwen in het Luikse. Zij bieden onderdak aan kinderen die er moeten verblijven buiten een familiaal kader. Het geheel bestaat uit twee gerenoveerde woningen, gelegen links en rechts van het centrale nieuwbouwgedeelte. In deze twee panden bevinden zich een conciergewoning, burelen en een keuken. Het middendeel bezit vier hoofdtraveeën, waarvan de eerste het royaal bemeten inkomgedeelte is. Op de begane grond zijn er dagverblijven voor de kinderen, op de verdiepingen de slaapruimte. Een lange gang aan de tuinzijde verbindt alle ruimtes en geeft ook toegang tot een cirkelvormig speelpaviljoen. Zoals aan zijn andere realisaties werkten ook hier kunstenaars mee: Wiedar en de internationaal befaamde Sol Lewitt. Vooral de ruimtelijke oplossing verdient hier zeker alle aandacht. 

In 1932 bouwt De Noordstar een kantoorgebouw naar een ontwerp van Marc Neerman (1900-1944), een van de knapste grotere bouwwerken uit de jaren 1930 in Vlaanderen. Na een eerste uitbreiding met een volume bovenop het oorspronkelijke gebouw, opteerde de Noordstar voor een veel ingrijpender uitbreiding. Terwijl het gebouw van 1932 enkel een voor- en achtergevel heeft, ligt de uitbreiding op een hoek en bezit drie gevels. De toegang tot de nieuwbouw gaat via de bestaande entree. 

De ontwerpers van de nieuwe vleugel kozen voor een autonomie van het nieuwe zonder echter het gebouw van Neerman te negeren. De hoofdlijnen van Neermans gebouw werden overgenomen. Hierdoor onstond een superpositie van twee volumes, "een doos op een doos". Onderaan bevinden zich twee niveaus burelen met een hoog plafond. De drie gebogen glaspartijen visualiseren dit in de gevel. Op de derde verdieping bevindt zich een computerafdeling die in de gevel tot uitdrukking wordt gebracht door smalle verticale ramen. 

De kleine "doos" met twee verdiepingen is voorbehouden aan de directie. Het eisenprogramma van een opdrachtgever werd hier eveneens aangewend om het gebouw te integreren in de site. 

Dit ingrijpend verbouwde pand is gelegen in het historische centrum, schuin tegenover de neoklassieke stadsschouwburg. Het programma bestaat uit een filiaal, een regionaal kantoor en een tentoonstellingszaal, die ook kan worden gebruikt als vergaderruimte. De voorgevel werkt als één groot raam, omkaderd door een zwarte omlijsting in natuursteen. Door het schuin aanbrengen van het grote venster wordt de inkom benadrukt en wordt de sokkel zelfs een zitbank. De toegang tot het filiaal wordt aangegeven door een groene marmeren wand. 

Het filiaal vooraan wordt visueel met de kantoorruimte achteraan verbonden door een lange groene wand, de "ruggegraat" van het geheel. Ruimtes ontstaan hier rond een muur. Gezien de grote diepte van het bouwperceel (50 meter) werd centraal een drie verdiepingen hoge ruimte voorzien waardoor het daglicht optimaal kan penetreren in het hart van het gebouw. Beel maakte ook een boeiende promenade architecturale van de straat naar de zaal achteraan op de eerste verdieping. Dit geheel is een van de knapste realisaties van de jaren tachtig in Vlaanderen ! 

"Ringzicht" is gelegen op de hoek van de Coremanstraat met uitzicht op de Antwerpse ring en bevat drie appartementen en twee studio's. In de plaats van een gesloten massa is hier gekozen voor twee volumes: één met een matte aluminium huid en één met een houten gevelbekleding.
Tussen beide bevindt zich een open, bovenaan beschermde trap die toegang geeft tot de woningen. Door
deze opsplitsing in twee delen krijgen de achtergevels en de binnentuin meer licht dan bij een meer
traditionele oplossing. Een gebogen, blauwe tuinmuur verbindt visueel de twee delen en geeft tevens privacy op de begane grond.

Het terrein heeft de ongebruikelijke vorm van een ''taartpunt''. Deze beperking opgelegd door de bouwlocatie evenals het welomschreven eisenprogramma, wist hij in een zo onverwachte ruimtelijkheid te transformeren, dat het nauwelijks mogelijk lijkt nog een andere oplossing, die een dergelijke ruimtelijkheid bezit, te bedenken. Een heldere logica koppelt functionaliteit aan een boeiende ruimtelijke figuratie. De gevel heeft duidelijk affiniteiten met zijn oplossing voor de gevel van het Spaarkrediet. Via het grote raam komt er voldoende daglicht in het spievormig interieur. 

Het basisconcept is het inbrengen van een balkvolume. Op de begane grond verdeelt deze balk het voor het publiek toegankelijke deel en de rest van het filiaal. Door de balk in de gevel te prononceren, wordt ook de toegang visueel benadrukt. Het effect van het interieur wordt nog versterkt door het balkvolume los te maken van het plafond. Op de eerste verdieping vormen de aanwezige ruimtes een balk in dwarsrichting. Om extra daglicht in te brengen werd achteraan een vide aangebracht. 

De weg Aalst-Geraardsbergen wordt gekenmerkt door een eindeloze lintbebouwing. Het BAC-filiaal is gelegen in een bocht van deze slingerende weg, omringd door een bebouwing die geen enkel referentiekader biedt voor een nieuwe inbreng. Zich integreren door zich te schikken naar de omgeving heeft hier geen zin. De ontwerpers kozen voor een elementaire rurale vorm: een schuur met een licht hellend dak ondersteund door een reeks hoge kolommen. Een grote schuilplaats waar de mens zijn ruimte kan ordenen. De gevel wordt hier ontdubbeld in de betonnen kolommen en de witbepleisterde wanden. De loketruimte is twee verdiepingen hoog en krijgt extra zenithaal licht. De met uiterste precisie aangebrachte penetraties in de binnenwanden geven aan het geheel van het interieur een complexe, maar evenzeer poëtische dimensie. De architect geeft hier aan de mens, zowel het personeel als de klant, een genot van ruimtelijkheid. Naast de functionaliteit is dit een maar al te vaak vergeten en verwaarloosd onderdeel van een gebouw. 

De stedebouwkundige voorschriften stipuleerden een hoofdvolume met twee bouwlagen en een 
"achterkeuken", bestaande uit één bouwlaag. Delmulle wist binnen deze strikte beperkingen een eenvoudige, interessante driegevelwoning te concipiëren, die zich sterk onderscheidt van de doorsneewoningen die het nieuwe huis omringen. Omwille van de privacy werd gekozen voor een gesloten zijgevel. Voor- en achtergevel zijn echter volledig opengewerkt. De inkijk van de straat wordt echter tegengegaan door een wand van glazen bouwstenen. De plasticiteit van de bouwmassa wordt versterkt door het geprononceerde kleurgebruik, de smalle uitsnede bovenaan de zijmuur en de horizontaliteit van de luifel boven de entree. Binnen, tegen de gemene muur, is er een twee verdiepingen hoge ruimte met bovenlicht waardoor het daglicht tot op de begane grond "binnenstroomt". 

In zijn eerste projecten en realisaties zet Liebaut zich af tegen de vormelijke exuberanties van een postmodernistische architectuur. Zijn aandacht gaat meer naar eenvoudige industriële en agrarische bouwvormen. Dit streven naar de "oervorm" van een woning, het eenvoudige volume met een hellend dak, komt goed tot uiting in deze woning. Het is geen pseudo-landelijke ''fermette'', wel een correcte interpretatie van een prententieloze schuur. De twee evenwijdig geplaatse volumes geven een uitdrukking van het programma: rechts een fotostudio, links de woning. Tussen beide delen is een hoge schouw aangebracht evenals een beglaasde overloop die het woongedeelte verbindt met de slaapkamers boven het atelier. 

De woning De Wachter is gelegen op een terrein dat is omringd door tientallen "landelijke" villa's. De belangrijkste optie is het visualiseren van de verschillende delen van het bouwprogramma (wonen, eten, slapen) in drie afzonderlijke volumes. Deze zijn symmetrisch gegroepeerd rond een vierde volume, een 22 meter lange en 7, 60 meter hoge ruimte die het bindende en ordenende element vormt. Het geheel heeft een uitgesproken monumentaal karakter. Door een opsplitsing van de volumes ontstaat een terras op het zuiden, dat aan drie zijden is omsloten. De vensters van de woonkamer en de keuken/eetplaats geven uit op deze beschermde patio. 
De woning De Wachter is ongetwijfeld de meest gepubliceerde woning van de jaren tachtig in Vlaanderen ! 

Dit hoekpand aan de Antwerpse Kaaien neemt de plaats in van twee gesloopte huizen. Het omvat twee ruime woningen die elk twee verdiepingen beslaan. De hoogste is voorzien van een dakterras met een subliem uitzicht op de Schelde. Het gebouw articuleert zich door de zwarte en witte horizontale banden en door de uitspringende erkers. De hoek krijgt bovenaan een extra dynamiek door het cylindrisch volume, de plaats van de spiltrap naar het dakterras. 
De betekenis van de woning Van Roosmalen is meer dan haar architectuur. Door de bouwplek visueel zo sterk te beklemtonen met een kwalitatief hoogstaande architectuur heeft deze woning als eerste bijgedragen tot het revaloriseren van het Antwerpse waterfront. 

Deze privé-galerie, gelegen in de Antwerpse Zuidwijk, bezit museale allures. De 17 meter brede gevel bestaat uit een sokkel met daarboven een rasterpatroon van aluminiumplaten. Met een uiterste zorg voor verhoudingen heeft Baines de gevel vormgegeven. De toegang is geaccentueerd door een verticaal cylindrisch volume. In het hoge entreegedeelte heeft Baines een tussenverdieping aangebracht, een klein kantoor van waaruit men een boeiend uitzicht heeft op het interieur en de nabijgelegen Schelde. Enkel in de inkomruimte zijn speelse elementen toegevoegd. In de tentoonstellingsruimtes onthoudt hij zich van elke toevoeging die de soberheid van de ruimte zou kunnen storen. 

Op de begane grond bevindt zich de grootse zaal (10x20 m) met sheddaken die voor bovenlicht zorgen. De ruimtes op de eerste en tweede verdieping zijn gedifferentieerd, zowel qua oppervlakte als qua plafondhoogte. Bain es koos voor een "grote witte container'', gevat tussen twee mandelige muren, met keuzemogelijkheden zowel voor de galeriehouder als de kunstenaar. Het gaat hier niet om een flexibiliteit door middel van verplaatsbare wanden, maar om de disponibiliteit van de geboden ruimtes. 

Het gebouw is tevens een synthese van Baines' oeuvre: zijn liefde voor het verfijnen van ruimtelijke kwaliteiten en zijn zoeken naar een herinterpretatie van de erfenis van de modernistische vormentaal. 

Het programma omvat een grote polyvalente sportzaal, twee polyvalente zalen, een cafetaria,
kleedruimte en een ondergrondse parking voor zeventig wagens.
Het complex is gelegen in het stadscentrum, op de hoek van een bouwblok met hoofdzakelijk
19de-eeuwse gebouwen. Om het geheel zo goed mogelijk te integreren in de bestaande morfologie werden alle kleinschalige functies samengebracht aan de straatzijde.
Het ritme in de langste gevel werd versterkt door een portico op de begane grond. De stoere, massieve
onderbouw van de gevel gaat bovenaan over in een ijle oplossing. Door een doorlopende glasstrook
komt de dakrand visueel los van de gevel, een oplossing die verwijst naar de renaissance.

Albert en Greisch tonen hier dat men architectonische kwaliteit kan bekomen, zelfs met een zeer beperkt
budget. Een van de mooiste sportzalen in België!

Bruggen zijn openbare technische constructies. Het zijn geen gebouwen met ruimtes, wel beeldbepalende elementen die onze open ruimte ingrijpend transformeren. In de bouwsector worden tunnels, sluizen en ook bruggen gecatalogeerd onder ''kunstwerken''. Voor een reeks nieuwe bruggen over het Albertkanaal werd niet gekozen voor een "standaardoplossing". 

Specifieke gegevens en moeilijkheden van de locatie wist Greisch maximaal te benutten, wat leidde tot andere oplossingen. Bij zijn bruggen valt geen subjectieve vormwil te bespeuren, het zijn
objectieve vormen gedicteerd door de technische mogelijkheden waarbij de techniek wel wordt aangewend om ook een mooie, slanke vorm te creëren. De twee mooiste zijn de tuigbruggen in Lanaye en Wandre.
Bij deze laatste is de verlichting geïntegreerd in de hoge piloon, wat 's avonds een subliem effect geeft.
Greischs bruggen behoren tot de Europese top !

Om een ruimtelijke binding te realiseren tussen het oorspronkelijke, aan de straat gelegen winkelvolume en een volledig ingesloten gedeelte werd een schuine wand geïntroduceerd die aan de ganse ruimte een nieuw ortogonaal systeem oplegt. Deze wand vormt een ritmisch onderbroken scherm, visueel verdubbeld door het aanbrengen van een spiegel. De luifel, de licht schuine helling in het plafond en de rode loper versterken de beweging naar achter. Een groenmarmeren wand geeft de beëindiging aan. Om optimaal het daglicht in de winkel te brengen, werd de eerste verdieping in het hoofdvolume weggenomen. Ook de paskamers krijgen zenithaal daglicht. 

Na Barcelona, Milaan en Parijs opende Rei Kawakubo een winkel in Brussel, gelegen aan het 
Sint-Katelijneplein. Deze winkel was niet enkel een trendzetter, maar gaf aan de wijk ook een zekere impuls voor andere nieuwe winkels. In de Daensaertstraat bijvoorbeeld met de twee interessante winkels, Stijl en Stijl +, beide ontworpen door Peter Cornelis. Comme des Garçons is ongetwijfeld de meest markante illustratie van de "leegte". De ruimte en niet de decoratie is hier essentieel. 

Met minimale middelen en ingrepen zijn de bestaande architectonische ruimtes getransformeerd. Hier geen interieurdecoratie, wel de leegte als een stimulans tot het genot van de ruimte. De modezaak, gelegen op de eerste en tweede verdieping, is bereikbaar via een stalen spiltrap. Het opengewerkte trappenhuis fungeert overdag als een onderdeel van de stedelijke ruimte. 
In de winkel zijn de verschillende onderdelen, zoals kleedcabines, spiegels en kantoorruimte, ontworpen als vrijstaande elementen in de ruimte. De enige decoratieve toevoeging, die ook is te zien van de straat, is de plafondschildering van Wouter Hoste. Zij toont een fragment van Michelangelo's Sixtijnse kapel. De figuren zijn echter "aangekleed" met ontwerpen van de Franse mode ontwerper Gauthier. 

In opdracht van het Amerikaanse textielconcern Esprit verbouwde men een 19de-eeuws pand gelegen aan de Meir. Enkel de gevels werden behouden, het interieur werd volledig gesloopt. Daarna werd een nieuw skelet van verzinkt staal ingebracht. Via een passerelle komt men in de winkel waar men niet onmiddellijk wordt geconfronteerd met de koopwaar, maar met een drie verdiepingen hoge ruimte. De ruimtelijkheid van deze winkel heeft iets van de kwaliteiten van de 19de-eeuwse magasins, waar de klant naast de koopwaar ook het genot van de ruimte werd geboden.