Europalia in het MSK Gent - Masereel en China

Frans Masereel heeft nooit rechtstreeks contact gehad met Chinese kunstenaars en is niet in het land geweest in de periode die de tentoonstelling behandelt. Het ontbreken van een persoonlijke band blijft bevreemdend, terwijl zijn invloed werkelijk in het oog springt. Masereel maakte pas in 1956 een reis naar China, in het gevolg van koningin Elisabeth. Het is dus geen gemakkelijke tentoonstelling, temeer daar de historische referenties betreffende China - en die zijn nodig om alles te begrijpen -hier bij ons vrij onbekend zijn. Daar staat tegenover dat de bezoeker een bijzonder boeiend stuk Chinese geschiedenis ontdekt, waarin, op het gebied van de grafiek (lees: propaganda en design) een Vlaamse kunstenaar een grote rol heeft gespeeld. Misschien zonder het zelf te weten. 

Maar in de landen die model hebben gestaan voor de Chinese revolutionairen, de jonge Sovjet-Unie, Duitsland en Frankrijk (en vooral in de laatste twee) was Masereel bekend, zoniet beroemd. Zijn beeldromans haalden hoge oplagen (meer dan 100.000 exemplaren). Zij toonden aan dat men met het beeld - en zonder woorden -de problemen van de tijd kon tonen. Masereel sloot aan bij een min of meer volkse traditie, die van de houtsnede, en ook dat aspect was van groot belang voor de Chinezen, die een nog veel oudere traditie meedragen dan wij.  

De houtsnede bestond in China al in de achtste eeuw, heel wat vroeger dus dan in Europa, maar was in de negentiende eeuw uit de belangstelling verdwenen. Deze techniek werd wel nog gebruikt voor de aanmaak van goedkope nieuwsjaarkaarten en werd dus beschouwd als een populair medium. In de negentiende eeuw geraakte de houtsnede ook in Europa uit de mode. Op het einde van de eeuw begonnen kunstenaars (de Nabis, de symbolisten) ze opnieuw te gebruiken. Feit is dat de avant-gardisten die daarna kwamen, de hout- en linosnede intensief gebruikten, zowel voor klein drukwerk (propaganda) als voor artistiek werk. De Chinese avant-garde dacht er blijkbaar net zo over en gebruikte dit goedkope medium, dat dicht bij de volkskunst staat, volop. 

Men kan de periode die de tentoonstelling bestrijkt niet benaderen zonder het over Lu Xun te hebben. Lu Xun (1881- 1936) was de gangmaker van de linkse, revolutionaire kunst in China, in een periode toen dat heel wat risico's inhield. Hij studeerde geneeskunde in Japan en werd dan in China leraar en tenslotte docent aan de universiteit van Beijing. Hij ijverde voor een vereenvoudiging van het spelling en de taal (met succes), schreef romans en verzamelde kunst, waarbij veel grafiek uit het buitenland. Zo heeft hij er bijna op zijn eentje voor gezorgd dat jonge Chinese kunstenaars het werk van Käthe Kollwitz, Carl Meffert en Frans Masereel te zien kregen, ook dat van andere kunstenaars, zowel oudere als de Duitse expressionisten. 

Men neemt aan dat Lu Xun kennis maakte met het werk van Masereel toen hij in 1924 de lange roman van Romain Rolland, ]ean-Christophe, met 600 houtsneden van Masereel, las. Men vertaalde die dan in het Chinees. Lu Xun begon van dan af houtsneden van Masereel op te nemen in tijdschriften, boeken en op de kaften ervan. Hij slaagde er in 1925 zelfs in vier beeldboeken van Masereel in China te laten drukken Dit gebeurde niet met de oorspronkelijke houtblokken, maar via een fotografisch praeede (wellicht fototypie). Het is waarschijnlijk dat de kunstenaar er op dat moment zelfs niets van wist. Lu Xun kocht al die Europese werken niet op de Chinese kunstmarkt, maar via Japan of communistische spionnen die actief waren in West Europa. Lu Xun overleed vrij jong in 1936. 

De communistische beweging in China erkende de buitengewone waarde van het voorbeeld van Lu Xun en Mao richtte kort daarna een Lu Xun academie op, voor de vorming van geëngageerde kunstenaars. De invloed van Masereel blijft daar duidelijk, in het werk van, bij voorbeeld, Wen Tao, Zhang Hui en vele anderen.