Hippolyte Boulenger - De zwijnepoel

Vaak is het zo dat het woord 'schilderkunst' onmiddellijk een gedachtenassociatie oproept met 'landschap'. Nochtans zijn er periodes geweest, soms tientallen jaren lang, dat het schilderen van natuur- of stadsgezichten niet bijzonder op prijs werd gesteld. Het feit dat Jacques-Louis David, de voornaamste schilder van het Europese Neo-Classicisme en de man die door zijn verblijf te Brussel na 1816 en via de leerlingen die hij er vormde van grote betekenis was voor onze vooral na 1830 heroplevende nationale schilderstraditie, slechts één enkele keer een echt landschapje op doek bracht, nl. toen hij, in 1794 'n tijdlang opgesloten in het Luxemburgpaleis te Parijs er geen ander motief onder ogen had dan het park onder zijn raam, mag symptomatisch en bewijskrachtig worden genoemd : omstreeks 1800 gold het landschap niet als een der nobele schilderkunstgenres. Zo ook was de laat-18de-eeuwse landschapschilder Bruandet een de regel bevestigdende uitzondering toen hij moedig beweerde : 'Met de sabel houwen is kinderspel, maar niet weinig moeilijker is het met een penseelstreek een boomkruin te noteren' en zich hiermede als eenzaat keerde tegen de officiële geringschatting van het landschapsgenre die nog een hele poos zou aanhouden. In de continentale schilderkunstige Romantiek - uitgezonderd dan enkele Duitse schilders - en meer speciaal in de Franse romantische schilderkunst die voor de ontwikkeling van de onze van het grootste belang is geweest, heeft de opflakkering van het natuurgevoel en de daarmee verbonden zuiver schilderkunstig-zintuiglijke opvatting van het landschap aanvankelijk een veel geringer rol gespeeld dan bijv. in Engeland met zijn beroemde paysagisten : Bonington, Constable en Turner.

De doorbraak van het romantische en romantisch-realistische landschap in Frankrijk was voornamelijk het werk van de poëtisch-gevoelige Jean-Baptiste Corot (1796-1875) evenals van de natuuraanbiddende, tussen 1810 en 1820 geboren schildersgeneratie - o.m. Diaz, Troyon, Rousseau, Millet en Daubigny - die de zogeheten 'School van 1830' of 'School van Barbizon' had uitgemaakt, een dubbele naamgeving die slaat op de tijd -1830 en de daarop volgende 3 à 4 decennia - en op de plaats - Barbizon, een dorpje aan de rand van het Woud van Fontainebleau - waarin en waarop deze schilders hun openluchtschilderkunst hadden beoefend. Al deze meesters, hoe individueel-onderscheiden ook van visie en stijl, hadden gemeen een welhaast religieuze ontvankelijkheid voor de stem der natuur die zij allen rechtstreeks beluisterden, wars van elk atelier-recept en gedreven door een onvoorwaardelijke, zij het lyrisch gekleurde oprechtheid. Immers, de sterkste schilder onder hen wellicht, Théodore Rousseau, formuleerde het als volgt : 

Die uitspraak kon ook de leuze geweest zijn van de meesters van de hierna nader toegelichte zogeheten 'School van Tervuren', meesters onder wie Boulenger de voornaamste mag worden genoemd, en zelfs reeds van hun onmiddellijke wegbereiders op het gebied van de landschapschilderkunst in België.

In de eerste decennia der 19de eeuw was onze landschapkunst nagenoeg nooit uitgekomen boven het peil van decoratief handwerk. Pas in de kunst van enkele rond 1820 geboren schilders is het dat men het echt 'natuurrealisme' ziet ontwaken, dat verder ontwikkeld werd door de meesters die in de jaren '60 en '70 in de omgeving van Boulenger te Tervuren naar de vrije natuur schilderden, met name o.m. Huberti, Van Camp, Asselbergs, Montigny, Coosemans en Baron, en er de 'School van Tervuren' uitmaakten.

Meer dan eens werd voorbehoud gemaakt wat die term 'School' betreft. Inderdaad, in mindere mate dan de 'School van Barbizon', maakten de kunstenaars die in de jaren volgend op Boulengers kennismaking in 1863 met Camille van Camp te Tervuren zouden werken, hetzij occasioneel of gedurende langere tijd, hetzij vriendschappelijk verbonden of eerder geisoleerd en enkel door de charme van het oord aangetrokken, geen eigenlijk welgeteld peleton uit, marcherend achter het vaandel van een welbepaalde kunsttheorie. Tervuren' als kunsthistorisch begrip is eerder een site en een trefpunt waar gedurende enkele jaren kunstenaars met min of meer gelijkaardige aspiraties aan de arbeid waren, los van alle academistische bindingen en in direct contact met de natuur. Wellicht is de wil tot cenakelvorming, zelfs zonder nauwkeurig omschreven of individueel beleefd kunstprogramma, één enkel ogenblik in de geest van Boulenger aanwezig geweest, namelijk toen hij met een ietwat jongensachtige geldingsdrang in de catalogus van het Salon van 1866 achter zijn naam 'Ecole de Tervueren' liet drukken. Hoe dan ook, Hippolyte Boulenger (Doornik 1337 - Brussel 1874) is de spil geweest van de Tervurense kunstenaarsgroep en daarin de artistiek dominerende figuur. Na een triestige jeugd te Doornik en te Parijs, waar hij reeds tekenlessen volgde, kwam hij in 1853 naar Brussel en werkte er op een decoratie-atelier. 's Avonds liep hij sedert 1855 academie en volgde er de lessen in Quinaux' landschapsklas. Toen reeds werd hij onweerstaanbaar aangetrokken door de natuur en haar onuitputtelijke motievenschat in wisselend licht : herhaaldelijk schilderde hij te Schaarbeek. Ukkel, Vorst of Vleurgat. Pas na zijn ontmoeting met de portretschilder Camille van Camp zal het zijn dat zijn talent zich snel tot meer dan gewone hoogte ontwikkelt. In de herfst van 1864 vestigt hij zich, materieel gesteund door Van Camp, definitief te Tervuren en vindt er in de 'Auberge du Renard' een gastvrij onderkomen. Behoudens enkele onderbrekingen in 1867, een kort verblijf in Frankrijk en werkperiodes te Zaventem, in de Maasvallei, te Antwerpen of te Bosvoorde, zal Tervuren een soort thuishaven zijn waar hij herhaaldelijk terugkeert en waar hij na zijn huwelijk ook enige tijd metterwoon is gevestigd geweest alvorens in een eerder somber Brussels hotel, in de zomer van 1874, àl te vroeg, amper 36 jaar oud, te overlijden, na een leven vol zowel van pathetisch leed als van enthousiasmerende verrukkingen.