Conrat Meit - Portretbuste van Keizer Karel

Toen een zekere Alfred Van de Walle op 6 maart 1882 een terracotta-kop in vrij gehavende toestand aan het voormalige Oudheidkundig Genootschap van Brugge ten geschenke gaf, kon hij, noch de begiftigde vereniging, nauwelijks vermoeden dat dit kunstwerk het eens tot het vedettestuk van het latere Gruuthusemuseum, en tot een zeer bekend nummer uit Vlaanderens kunstbezit zou brengen.

Deze vorstenkop, die men toen dacht met Filips de Schone te mogen vereenzelvigen, werd lange tijd als tuinversiering bij een leperse familie aangewend. Te leper geveild, kwam het werk via de bovenvermelde milde schenker terecht in de Brugse verzamelingen, die aan de basis lagen van het pas in 1954 stedelijk geworden Gruuthusemuseum.

Nopens de vroegere herkomst van het stuk, tast men vooralsnog in het kunsthistorische duister. En even onduidelijk zijn ook de eerste levensdagen van het stuk als museumobject te Brugge. Men weet bijvoorbeeld weinig af van de concrete toestand, waarin de kop en de misschien nog fragmentair bewaarde buste zich toen bevonden. Nu nog wordt er geredetwist of het houten en afneembare hoofddeksel al dan niet als oorspronkelijk moet worden aangezien.

Wat met zekerheid blijkt, is dat het toenmalige beheer van het archeologische genootschap de kop onmiddellijk liet restaureren en opnieuw polychromeren, terwijl het ook de buste volledig liet bijwerken en vernieuwen. Het allervoornaamste gedeelte van deze portretbuste, het aangezicht dus, lijkt niettemin in elk geval zeer authentiek te zijn.

Het duurde dan ook niet zo heel lang voor men de ware identiteit van de geportretteerde wist te onthullen, en ook de naam van de vermoedelijke kunstenaar voorop kon stellen. In de Gazette des Beaux-Arts van 1888 kon H. Hymans de portretbuste voor het eerst identificeren met die van Keizer Karel de Vijfde en toeschrijven aan de bekende Conrat Meit van Worms, een der belangrijkste kunstenaars van de Renaissance benoorden de Alpen. Aan genoemde identificatie twijfelde sindsdien wel niemand meer ; voor de Meit-toeschrijving echter maakten bepaalde geleerden nog al eens voorbehoud. Conrat Meit, land-, tijd- en geestesgenoot van Dürer, werd in ieder geval als officieel beeldhouwer en boetseerder opgenomen in de zeer kunstminnende kring der Nederlandse Habsburgers. Zijn grootste opdrachtgeefster alhier is wel Margaretha van Oostenrijk, Keizer Kareis tante, geweest. Hij schiep vooral voor vorstelijke kamers bestemde statuetten en portretten, waaronder we inderdaad gemakkelijk de besproken buste van de hier nog jonge Karei zouden kunnen onderbrengen.

Staan wij dus nog voor een jonge Keizer Karel, dan weerspiegelt zijn overbekend gezicht, ingekleed in een modieus kapsel en in een platte feestelijke hoed, nochtans reeds helemaal het zelfzekere, volwassen karakter van de grote Europavorst in wording. Wij hoeven nauwelijks nog te wijzen op zijn bekende, hier schitterend in de pijpaarde geboetseerde gelaatstrekken : het smalle magere aangezicht, de wijdopen starende ogen, de zware rechtlijnige neus, de sterk geprononceerde scherpe kin en de halfopen mond met de platte vlezige lippen.

De Keizer Karelbuste uit het Gruuthusemuseum brengt een onverbloemd plastisch verslag uit over het fysische voorkomen van de beroemde, door de politiek vroegrijp gemaakte vorstelijke jongeling. Ongetwijfeld is het uit de handen gekomen van een even rijp kunstenaar, die niet alleen de materie beheerste, maar die het nog in de Germaanse gotiek wortelende realisme, bij de nieuwe vormen van de opkomende Noordelijke renaissance wist aan te passen, even zelfbewust overigens als zijn zelfbewust keizerlijk model. Zo'n modern kunstenaar was Conrat Meit uit Worms, in zijn tijd, de Duitse Vlaming (of de Vlaamse Duitser), die zijn talenten in 1512 in dienst van het renaissance-minnende Mechelse hof was komen stellen, en gedurende zijn laatste twintig levensjaren te Antwerpen ging wonen.

Mede aan de hand van het hier besproken kunstwerk is het duidelijk dat de realistische en Germaans geaarde portretkunst ons in de voor de rest zeer Italiaans gerichte renaissancetijd de meest autochtone kunsthistorische aanwinsten heeft bijgebracht.