Een tijdloos spel met een rijke geschiedenis
Van april tot juni 2025 stelt Speelgoedmuseum Mechelen een uniek stukje spelgeschiedenis tentoon: het oudste Vlaamse ganzenbord, gegraveerd in de 17e eeuw door Johannes Christofel Jegher. Dit zeldzame stuk, in bruikleen van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, is slechts drie maanden te zien in museumzaal 2 'Speel-tijd'. Ernaast hangt een 18e-eeuwse Gentse variant die zich erop baseerde. Kom kijken en ontdek zelf de verschillen!
Het houtblok waarmee de speelprent werd gedrukt, is midden 17de eeuw gemaakt door Johannes Christofel Jegher. Dat zien we ook aan de kledij van de figuren. Onderaan op de prent staat
‘’t Antwerpen by de weduwe van Hieronymus Verdussen op de Groote Merckt in S. Augustinus".
Hieronymus Verdussen stierf in 1713 en vanaf 1717 wordt zijn zoon als drukker vermeld op hetzelfde adres. De prent van Jegher moet dus gemaakt zijn tussen 1713 en 1717. Ze is echter gedrukt met een houtblok van rond 1650. Het gebeurt wel meer dat oude houtblokken generaties lang opnieuw gebruikt worden.
Het spel is gekleefd in het ‘Het boeck Poperye’, dat allerlei prenten van de 17de tot 19de eeuw bevat. Het bord zelf onderging in de 19de eeuw nog een bijzondere transformatie: het werd beplakt met afdrukken van 18de-eeuwse munten en kreeg een poëtisch onderschrift:
“Die met speelen veel wilt winnen moet dit swaentiens spel beginnen / Want de croonen syn ter hand die men stelt tot onderpand.”
Dit ganzenbord is een prachtig voorbeeld van de rijke Vlaamse druktraditie en de culturele impact die het spel door de eeuwen heen heeft gehad.
Varianten
Het ganzenbord van Jegher vormde de basis voor talloze varianten. Een daarvan, een 18de-eeuwse Gentse versie uit de collectie van het Huis van Alijn, is in langdurige bruikleen bij Speelgoedmuseum Mechelen en is naast het oudste bord te zien.
Een houtsnede van het "Nieuw en vermaekelyk ganze-spel" wordt eind 18e eeuw gedrukt door de Gentse drukker Bernard Poelman. Die drukt religieuze teksten voor het bisdom, en... ganzenborden! Het ganzenbord is rechthoekig, met een spiraalvormig speelveld. De 63 vakjes zijn geschieden door zuiltjes. Nr. 63 is een poortgebouw, waar een man wordt buitengejaagd door een vrouw met een kolentang. Boven de deur zit een gans met trompet. Centraal in de spiraal staat het bekende tafereel: links een man die triktak speelt aan een tafel en een vrouw die zijn aandacht afleidt terwijl een andere zijn centen steelt. Zie je verder ook de spelers, de muzikanten en de dansende hond?
Speel je mee?
Van april tot juni 2025 brengt het Speelgoedmuseum een uniek exemplaar naar haar museum: het oudste ganzenspel van Vlaanderen! Dit zeldzame stuk uit de 17e eeuw is slechts drie maanden te bewonderen. Ter ere van deze bijzondere bruikleen maakte het Speelgoedmuseum een groot ganzenspel – doe jij mee?
Lees hier de spelregels: levend ganzenbord
