Staren in het verleden van de sterren

Depoorter trok de wereld rond om sterrenkijkers te ontmoeten, van gepassioneerde amateurastronomen tot onderzoekers in observatoria, van een man in een voortuin in Gent tot stargazers onder een adembenemende sterrenhemel in Tuscon (Arizona). Haar aandacht gaat niet naar het heelal zelf, maar naar de mensen die naar boven kijken. Sommigen beschermen hun ogen tegen het licht, anderen laten dat licht net door de lens op hun netvlies vallen. Steeds is er een gevoel van kleinheid aanwezig, onder die oneindig besterde hemelkoepels of in de woestijnen waar de observatoria zijn gebouwd. Geduldig staren al die mensen naar boven in de hoop zo een fragment uit het verleden te vatten.

Want dat is naar sterren kijken: terugkijken in de tijd. Het licht dat we zien is honderden jaren geleden vertrokken, schrijft Depoorter, en de sterren die we waarnemen, zijn soms allang verdwenen. Vanuit die gedachte kijkt ze in Blinked Myself Awake ook naar haar eigen verleden. Ze vermengt de ontmoetingen met astronomen met persoonlijke herinneringen, waarbij beetje bij beetje duidelijk wordt dat ze een ernstig trauma met zich meedraagt. De jeugdherinneringen zijn zo herkenbaar en gedetailleerd beschreven dat het evengoed beelden konden zijn.

Astronomen in foto’s vatten is een haast natuurlijke daad, want net de fotografie was bepalend voor de sterrenkunde. Toen Louis Daguerre (1887-1851) in 1839 zijn nieuwe fotografische procedé voorstelde, gaf François Arago, de directeur van het Parijse Observatorium, een speech waarin hij benadrukte dat dit de revolutionaire ontwikkeling was waarop de astronomie zat te wachten. De daguerreotype zou de mens in staat stellen om het universum op een waarheidsgetrouwe manier in beeld te brengen.

Dit is een van de historische gebeurtenissen die Depoorter tussen de persoonlijke fragmenten in het boek plaatst. Van de eerste observaties van de maan door Galileo Galilei tot het moment in 1964 waarop in Ukkel het plan voor een alomvattende Carte du ciel werd opgedoekt, minutieus verweeft Depoorter de zoektocht in haar herinneringen met de zoektocht naar de sterren.

Veel aandacht gaat daarbij naar vrouwen. Zoals zo vaak speelden zij ook in de ontwikkeling van de astronomie een bepalende rol, zonder er erkenning voor te krijgen. Toen Caroline Herschel in 1783 een komeet ontdekte, noemde haar broer, de astronoom William Herschel, die ‘mijn zusters komeet’. Vrouwen werden niet verondersteld in een telescoop te kijken, maar mochten wel de massale instroom van data die elke nacht werd verzameld, onderbetaald in kaart brengen. Ook die vrouwen, zoals de ‘Harvard Computers’ die in het Amerikaanse Cambridge data verwerkten, of de nonnen van het Vaticaanse observatorium, bleven anoniem.

Ook fotografie schiet tekort. Die frustratie illustreert Depoorter met het verhaal van de astronoom Percival Lowell. In 1894 wou hij voor eens en altijd bewijzen dat er rivieren op Mars stroomden. Ook voor hem was het van levensbelang om geloofd te worden, maar de rivieren die hij registreerde, bleken de bloedvaten in zijn eigen netvlies te zijn.

Nergens voelt de combinatie van persoonlijke herinneringen, ontmoetingen met sterrenkijkers en de geschiedenis van de astronomie kunstmatig. De adembenemende foto’s lijmen het geheel aaneen. Daar helpt ook de vormgeving bij. Het lichtere papier voor de fotografie, het zwart op wit voor de dagboekfragmenten, het wit op zwart voor de geschiedenis, die speelse omgang met de kleuren van de sterrenhemel zuigt je binnen in het persoonlijke universum van Blinked Myself Away.