Museum Katern 1999.1

Het Verbond voor Heemkunde organiseerde dit najaar, in samenwerking met het Musée en Piconrue (Bastogne) en de Örderverein des Archivwesens (Eupen) een driedaags colloquium rond verschillende thema's die betrekking hebben op volksreligie in België en Luxemburg. 

Elke dag werd er in een andere Gemeenschap georganiseerd. In het Vlaamse luik van 19 sep­tember te Weerde stond volksdevotioneel onderzoek centraal, terwijl in het Duitse luik van 14 november te Eupen 'nieuwere' feesten (met o.a. de kerststallenrage) aan bod kwamen. In het Waalse midden­luik van 17 oktober te Bastogne behandelde men de problema­tiek van het behoud van (volks)­religieus erfgoed; moeten deze kunstschatten te bewonderen zijn in hun oorspronkelijke omgeving, met name een kerk of kapel, of horen ze eerder thuis in een museum? 

Als uitgangspunt werden de resultaten van de KIK-IRPA studiedag van 1996 in Sart­-Tilman over de behoudsproble­men van het religieus erfgoed genomen. Het in situ of in een museum bewaren van kerkelijke kunst wordt door het aanhou­dend wegvallen van pastoors een steeds dringendere vraag. Meer en meer kerken staan voor langere periodes leeg.

Sommigen kennen nog slechts één eucharistieviering om de drie weken. Bijgevolg stelt zich de vraag naar het hoe en het wat van het behoud van het aanwezige roerend erfgoed . In een aantal heemkundige en  kunstmusea zijn er wel sinds vele jaren dergelijke kerkelijke kunst­schatten te bewonderen, al dan niet afkomstig van opgeheven kapellen of daterend van voor het Concilie, maar deze museale aanpak blijft uitzonderlijk. Er dient nog veel werk te gebeu­ren, waarbij een interdiscipli­naire aanpak ideaal zou zijn om alle te belichten elementen evenwichtig aan bod te laten komen. 

Het basisprobleem om dit patrimonium tegelijkertijd te kunnen beschermen, bewaren en valoriseren hangt uiteraard samen met de vraag of men nu in situ of in een museum dient te werken. Beide pistes hebben hun voor- en nadelen. De in situ bewaring wordt uiteraard ver­dedigd door de stelling dat het aanwezige kerkelijk patrimo­nium onlosmakelijk verbonden is met de geschiedenis en devo­tie van die ene kerk of kapel. Dieven houden met dit principe uiteraard geen rekening en de enige betere oplossing is dan behoud in een museum, waar men meestal betere faciliteiten voor restauratie en bewaring heeft, zonder het over de cultuurhistorische duiding te hebben. 

Voor- en tegenstanders van elke optie hebben voor een stuk gelijk. Desondanks zal er iets moeten veranderen, want elke week wordt er in een of andere kerk of kapel wel iets ont­vreemd. Het model - zoals het de laatste vijftien jaar uitgewerkt werd in het Musée en Piconrue - werd op 17 oktober binnen de hele beschikbare museale en juridische (kerkfabriek)structuur als verbeterbaar model aange­prezen. 

Nationaal Scheepvaartmuseum

In 1996 kocht de v.z.w. De Vrienden van het Nationaal Scheepvaartmuseum voor de collectie van het museum het historische kitsjacht Williwaw dat eigendom was van de bekende solozeiler Willy De Roos. 

De Williwaw is een stalen kits­jacht gebouwd volgens het plan van Louis Van De Wiele op de werf Michot te Thuin, in 1968-70. Willy De Roos ondernam met dit jacht verschillende grote wereldreizen en hij verwezen­lijkte de noordwestelijke door­vaart (van Groenland tot aan de Beringstraat) in 1977. Later on­dernam de solozeiler nog verschillende tochten naar Antarctica.

De Williwaw vond zijn ligplaats in het Bonapartedok, de mu­seumhaven van het scheepvaart­museum.

De staat van onderhoud ging zienderogen achteruit, de eens zo actieve Williwaw begon te verkommeren, wat een doorn in het oog van velen was. Spijtig genoeg kon vanuit het scheepsvaartmuseum, met beperkte middelen en personeel, weinig gebeuren. Er moesten andere oplossingen worden gezocht. In het voorjaar van 1998 ont­moette ik op de Belgian Boat Show in Gent, waar het museum een promotiestand had, Willem Manteleers, secretaris van de Sail Training Association Belgium. Dit gesprek bleek de start voor een nieuw leven van de Williwaw. 

De S.T.A.B. werd opgericht in 1993 als onderafdeling van de Engelse International Training Association (I.S.T.A.) en neemt sinds dat jaar deel aan de Cutty Sark Tall Ships Race. De doelstelling van de vereni­ging is jongeren te laten zeilen aan sterk gereduceerde prijzen, hen de zee, het sociale leven aan boord, andere landen en jonge­ren van deze landen te laten ontmoeten. 

S.T.A.B. stelde voor de Williwaw door een ploeg van vrijwilligers te laten restaureren - met res­pect voor de historiek van het vaartuig - en nadien het schip zes maanden per jaar in te zetten bij een sociaal zeilpro­gramma voor jongeren. 

De andere zes maanden zal het schip terug naar de museum­haven komen waar het zal onderhouden worden. De even­tuele opbrengsten zullen uit­sluitend worden aangewend voor het onderhoud van het schip, de verzekering en voor jeugdsponsoring. Bovendien zal het kitsjacht varen onder de vlag van het museum en als varend museumschip promotie maken voor het Nationaal Scheepvaart­museum. 

Dit prachtige aanbod leek mij de enige overlevingskans voor de Williwaw en ik was dan ook zeer opgetogen toen het College van Burgemeester en Schepenen van de Stad Antwerpen op 18 juni aan dit voorstel zijn goedkeu­ring gaf. 

Het enthousiasme en de vak­kennis van de voorzitter van S.T.A.B., ere-Commandant Mercator R. Ghys , en van de leden was enorm. I.s.m. het Scheepvaartmuseum werd gezocht naar sponsors die bereid waren dit project mogelijk te maken. De eerste werkverga­deringen gingen door aan boord van het lichtschip West-Hinder waar verder plannen werden gesmeed voor een verantwoor­de restauratie van het kitsjacht. Dank zij de medewerking van het Havenbedrijf, dat al vlug een hangar als atelier ter beschik­king stelde, dank zij de firma's SKB, Brabo, Hunter en Hobosan kwam uiteindelijk de Williwaw op 18 november 1998 op het droge. Er wordt rond de klok gewerkt om klaar te zijn in het voorjaar van 1999 wanneer het vaartuig begint aan zijn tweede leven: varende ambassadeur voor het Nationaal Scheepvaartmuseum en het maritiem erfgoed. 

Deze beslissing van het stadsbe­stuur was voor het Nationaal Scheepvaartmuseum zeer belangrijk en opent misschien ook perspectieven naar andere varende museumschepen. Samenwerking met andere instellingen, bedrijven, vereni­gingen en vrijwilligers is onont­beerlijk geworden voor het verantwoord conserveren van het maritiem erfgoed. 

Het Antwerps Tram- en Autobus-museum werd officieel geopend op 12 juni 1982 in een grote loods van het voormalige militaire domein (recreatiepark) Fort V in Edegem. Het museum kwam tot stand op initiatief van het gemeentebestuur van Edegem, de Vereniging voor het Tram-museum (VETRAMU) en de toenmalige Maatschappij voor het Intercommunaal Vervoer te Antwerpen (MIVA). 

De verzameling bestaat uit meer dan 30 prachtig gerestaureerde trams en bussen, vele voorwerpen en meer dan 400 documenten en foto's over de geschiedenis van het openbaar vervoer in de stad en de provincie Antwerpen. 

In 1996 werd de tram loods Groenenhoek, Diksmuidelaan 42 in Berchem bij ministerieel besluit beschermd als monu­ment. Het was al snel duidelijk dat dergelijke historisch belang­rijke tramremise een ideale loca­tie zou vormen voor het Tram­- en Autobusmuseum. De raad van bestuur van de Lijn besloot unaniem op 21 oktober 1998 om de tram loods Groenen hoek om te bouwen tot een Vlaams Tram- ­en Autobusmuseum, met inbegrip van de overbrenging van de verzameling trams en bussen van het ATAM naar de tram loods Groenenhoek. 

De streefdatum om het nieuwe museum te openen is Open Monumentendag in september 2000. Dit heeft tot gevolg dat het Antwerps Tram- en Autobus-museum in Fort V sinds 31 oktober 1998 definitief gesloten is en dat de periode 1999-2000 zal gebruikt worden om al het rollend materieel en de archieven te verhuizen naar het nieuwe Vlaamse Tram- en Autobusmuseum. 

Recent werd het MIAT verrijkt met een nieuwe opstelling: Ons industrieel verleden 1750-1900. De vrouw achter de schermen en op de barricade.

Deze aanvulling op de perma­nente collectie geeft een indrin­gend overzicht van de samenle­ving van het midden van de 18de eeuw tot omstreeks 1900. De pre-industriële periode, de eerste en de tweede industriële revolutie worden geschetst via evocaties, vergrotingen en talrijke objecten. Door de levensomstandigheden van de vrouw in beeld te brengen wordt gepoogd een aantal mis­verstanden die aanleiding geven tot discriminatie te doorprikken. Daarnaast is er ook Ons industrieel verleden 1900-2000. De vrouw achter de schermen en op de barricade. Deze nieuwe opstelling biedt een overzicht van de evolutie van de samen­leving in de 20ste eeuw. 

Via voorwerpen, machines, foto­wanden, evocaties van vroegere industriën worden diverse aspecten, zoals wetenschap en techniek, cultuur, politiek, arbeid, economische evolutie belicht. Veel aandacht wordt besteed aan de interieurs die de evolutie in het dagelijks leven moet illustreren. Tevens wordt inge­gaan op de maatschappelijke rol van de vrouw en haar strijd voor gelijke kansen in de loop van de 20ste eeuw. 

Naar aanleiding van de vernieu­wing van de permanente opstel­ling hebben in 1999 heel wat activiteiten plaats in het MIAT. Ten eerste: Ons industrieel verleden in speelkasten. Dit museumspel biedt de mogelijk­heid om op alternatieve wijze de museumopstelling Ons industrieel verleden 1750-1900 de vrouw achter de schermen en op de barricade te bezoeken. Vijftien speelkasten herbergen drie spelen voor drie leeftijds­categorieën. Het blote knieën­spel voor 6-9 jarigen, het Journalistenspel voor 10-13 jarigen en Gent, het weten waard, voor 14-15 jarigen. Ook volwassen bezoekers zullen worden geboeid door de inhoud van de speel kasten. 

Het AMSAB (Archief en Museum van de Socialistische Arbeiders­beweging) organiseert in samenwerking met het MIAT een internationaal colloquium over Gender and Class in the 20th Century. Dit gaat door van 27 tot 30 april 1999. 

In Menen opende zopas het gloednieuwe stadsmuseum 't Schippershof. De zeventiende­-eeuwse afspanning-herberg 't Schippershof lag oorspronke­lijk aan de oude Leiebrug vlak bij de vestingen. Het pand heeft een belangrijke historische waarde als laatste getuige van het ontstaan van de stad als handelscentrum aan de kruising van de Leie met de weg Brugge-­Rijsel. In het museum zijn ruim­tes voorzien voor de presentatie van kunstvoorwerpen en histo­rische items.

Menen vormt de rode draad doorheen de collectie. De basis vormen de twee legaten waarover de stad beschikt: beelden van Georges Dobbels en schilderijen en beelden van Yvonne Serruys, twee Meense kunstenaars. Daarnaast worden in twee zalen de belangrijkste episodes uit de geschiedenis van de stad Menen voorgesteld aan de hand van kaarten, documenten, maquet­tes, foto's en voorwerpen. 

Een bezoek aan het museum vormt tevens de ideale start voor de verkenning van Menen en de Leiestreek, in het museum is immers ook het plaatselijke V.V.V.-kantoor gevestigd.