Museum Katern 1999.4

De inhoud varieert enorm, gaande van de optekening van volkse overleveringen tot hoogwaardige, wetenschappelijk verantwoorde artikels en monografieën. De drastische toename sinds de jaren 1970 van het aantal lokale en regio­nale tijdschriften ging natuurlijk gepaard met een terugval, vooral in het aantal abonnementen, van de nationaal werkende tijdschriften. Waren zij van bij hun oprichting en tot in de jaren '70 niet alleen een platform en spreekbuis voor verspreid werkende heem- en volkskundigen, maar ook het middel om artikels gepubliceerd te krijgen, dan is die cohesie door het verschijnen van steeds meer lokale en regionale tijdschriften verder verloren gegaan en staan de redacties van de zich nationaal richtende tijdschriften voor een steeds groter inhoudelijk probleem om hun "klanten­binding" te kunnen vernieuwen. Voor een aantal van deze tijdschriften is het gevaar zeer reeël aan het worden dat zij enkel nog overleven dank zij bibliotheken. 

De inhoud van de bijdragen -zowel in de nationale, de regionale als de lokale tijdschriften varieert-dus enorm en de hamvraag of en hoe die informatie ook bruikbaar is voor ruimere museumdoeleinden dient meestal ontkennend beantwoord te worden. Herinneringsnummers en bijdra­gen rond artefacten uit het lokaal heem- of volkskundig museum zijn dan meestal de uitzondering op de regel dat in deze publicaties de interesses van de beschikbare schrijvers voorop staan. In de uit museumstandpunt goede nummers kan men niet alleen leuke anecdotes terugvinden die een aanvulling kunnen vormen op identieke artefacten, maar bieden vooral de herdenkingsartikels een inhoude­lijke en iconografische verrijking om een aantal eigen projecten in een ruimere Vlaamse context te kunnen plaatsen. Via de geëigende werkinstrumenten kunnen die bijdragen opgespoord worden. 

Die - museaal gezien - rijkdom aan verspreide informatie wordt slechts zelden gebruikt en wordt opgevangen door eigen onderzoek en publicatie in het tijdschrift van de museumvrienden of in eigen museumpublicaties. De verspreide slagorde waarin iedereen in zijn eigen tijdschrift publiceert, komt - zolang het financieel draag­baar blijft - uiteraard de cultuurhistorische publicatie­rijkdom ten goede, maar laat wel enkele lacunes achter. Gespecialiseerde onderzoekstijdschriften zoals bvb. lnterpretation dienen er voor het Vlaamse land niet bij te komen, maar er is ongetwijfeld plaats voor een inhoudelijk gevarieerd museumjaarboek naar het model van wat het Nederlands Openluchtmuseum in samenwerking met de uitgeverij SUN uitgeeft. 

Dit biedt niet alleen de mogelijkheid om rond alle museumgebonden onderwerpen ruimer te situeren bijdragen te plaatsen en de onderlinge gedachten rond bepaalde thema's te scherpen, maar eveneens om de inhoudelijke vergelijking en reflectie op een hoger niveau te brengen. 

Op korte termijn zullen er in het Vlaamse cultuurhistorische publicatieveld enkele keuzes moeten gemaakt worden, wil men op termijn nog hoogwaardige lectuurvoorziening garanderen. Dat een tijdschrift als Volkskunde het reeds 100 jaar "doet" en dat een aantal andere, zoals Biekorf en Oost-Vlaamse Zanten, eveneens tegen een respectabele leeftijd aankijken, mag niet beletten dat de vraag gesteld wordt of deze, en andere, tijdschriften nog wel voldoen aan de oorspronkelijke uitgangspunten en of het geen tijd wordt om financiële en redactionele krachten te bundelen in een aantal nieuwe projecten zoals een Vlaams Museumjaarboek. 

Wat de museumsector de laatste tijd en de volgende jaren sterk zal bezighouden is natuurlijk de erkenning en indeling van de musea. In West-Vlaanderen is dit niet anders. 

Het decreet legt een reeks voorwaarden op om erkend te worden en wat voor veel musea nog belangrijker is dan de titel van erkend museum zijn natuurlijk de daaraan verbonden mogelijkheden voor subsidiëring. Het valt op dat vooral de grootschaliger musea erkenning aangevraagd hebben zodat zich na de eerste 'erkennings­ronde' al een eerste ruwe tekening laat zien: de Brugse musea, de groep van de Stedelijke Musea leper, het PMMK te Oostende (samen met het Permekemuseum te Jabbeke) en de twee Kortrijkse musea (Stedelijke en Vlasmuseum) maken tot nu toe de selecte club van 9 erkende West­Vlaamse musea uit. 

Het potentieel van erkende musea is veel groter maar veel musea (ook regionaal gerichte) schrikken nogal terug van de strenge criteria of wachten voorlopig af. De West­-Vlaamse museumconsulent zal met een aantal musea in de provincie in gesprek treden om deze musea op weg te zetten naar erkenning. Anderzijds stelt zich een probleem voor heel wat kleinschalige musea die op zichzelf
nauwelijks of niet de erkenningsstreep kunnen halen. Het decreet zet deze musea ertoe aan om zich structureel samnen te voegen en als een groep erkenning aan te vragen. In de praktijk is dit echter niet zo eenvoudig en zal dit nog een heel proces vergen vooraleer enkele kleinere musea zullen
opgaan in één structureel geheel. Ook hier wenst de museumconsulent initiatieven te nemen.

Tegenover het Rockoxhuis bijvoorbeeld, stond het huis Delbeke te koop. Maar een aankoop werd pas dringend toen het Rockoxhuis ook te koop kwam te staan. Er waren toen zelfs plannen om van het voormalige Rockoxhuis studentenkamers te maken. De bank en de stad vonden dit een ramp, maar deze laatste had niet de middelen om het gebouw te kopen. 
Om bij te dragen tot de culturele uitstraling van Antwerpen, heeft de Kredietbank de gelijkvloerse verdieping van het Rockoxhuis na restauratie opengesteld voor het publiek. In 1970 is de Kredietbank gestart met deze restauratie en ook met het aankopen van kunstwerken. Vandaag wordt de conservatiepolitiek van het Rockoxhuis onverminderd verder gezet door KBC Bank & Verzekering.

Na de restauratiefase kreeg ik van toenmalig voorzitter Luc Wauters nagenoeg de vrije hand. Hij gaf me de suggestie om me te laten adviseren door experten. En zo is het ook gebeurd. We kregen hulp van bijzonder bekwame architecten, namelijk L. Stynen - die o.a. de Antwerpse kathedraal restaureerde - en Richard De Bruyn, die o.a. in Lier de restauratie van het stadhuis tot een goed einde gebracht heeft. Voor de aankoop van schilderkunst deden we beroep op professor R.A. d'Hulst, met internationale faam inzake 17de-eeuwse Vlaamse meesters, en op Frans Baudouin, toenmalig hoofdconservator van het Rubenshuis. Piet Baudouin, toen conservator van het Sterckshof, nam de toegepaste kunst voor zijn rekening. Mijn eerste taak bestond erin een overzicht samen te stellen van wat we wilden bereiken en hoe. De analyse van de inventaris van de inboedel van Rockox' woning na diens dood, opgemaakt door Notaris van der Soppen in 1640, lag hier aan de basis. We hebben getracht kunstwerken aan te kopen die zo dicht mogelijk aansloten bij de inventaris. Dit was niet altijd even gemakkelijk aangezien deze bijvoorbeeld een vierdeurenkast vermeldt, maar niet beschrijft hoe die eruit zag. Gelukkig heb je in die periode veel genretaferelen tegen de achtergrond van 17de­eeuwse interieurs. Dat is de enige manier om zeker te zijn van het uitzicht van een dergelijk interieur. Deze analyse diende als basis voor het voorstel om het gelijkvloers in te richten als een museum en de eerste verdieping als ontvangstruimte. 

Het was één van mijn grote bekommernissen om van het Rockoxhuis een patriciërswoning te maken en geen museum. We vermeden om storende elementen in te brengen. Dat huiselijke karakter bewaren was trouwens één van de grote problemen bij de restauratie. Vooral daardoor heeft de restauratie zeven jaren geduurd. Zo is er in de zalen van het museum een klimaatregeling aangezien er nergens radiatoren geplaatst konden worden omdat deze te storend zouden zijn in een 17de-eeuwse woning. Ook de kunstcollectie van het Rockoxhuis is samengesteld in functie van wat er toen te bewonderen was in een patriciërswoning. Zo werd een 17de-eeuwse Piëta geschil­derd door Rubens, afgewezen omdat zo'n schilderij thuis­hoort in een kerk en niet in de leefkamer van een woning.

Naast de inventaris hebben we ook andere bronnen geraadpleegd. Rockox had een schilderij bij Frans Il Francken besteld met de voorstelling van zijn kunstkamer, 't Groot Saleth. Daarop is de originele schouw afgebeeld, met daarnaast een werkje van Jan Sanders van Hemessen. Het zijn de enige kunstvoorwerpen die wij uit de originele Rockox-collectie hebben verworven. Rockox had bij Rubens het schilderij Samson en Dali/ah besteld om boven zijn schouw te hangen. Dit werk was in 1980 te koop. We hebben lang onderhandeld met de eigenaar, maar ten slotte heeft hij het te koop gesteld bij Christie's in Londen. Het werd door de National Gallery in Londen gekocht, met een bedrag ver boven de schattingsprijs. 

Het is niet onze bedoeling kunstwerken aan te kopen om die dan nadien in een reserve te bewaren. Alles wat we bezitten, ziet u in het museum. Wij kopen vandaag enkel nog aan in functie van de inventaris of indien er werkelijk een uitzonderlijk stuk op de markt komt waarmee we de collectie kunnen verbeteren. 

Professor R. d'Hulst heeft voor elk schilderij een wetenschappelijke nota opgesteld. Het dossier van elk kunstwerk vullen we aan met documentatie uit o.m. publicaties. Zo heeft elk kunstwerk een stevig gedocumenteerd dossier. 

Er is ook een 'gentlemen's agreement' met de andere musea in Antwerpen. Als zij een stuk willen kopen zullen wij niet opbieden en omgekeerd. De Rubens die we bezitten, Onze Lieve Vrouw met het kindje Jezus, hebben we te danken aan het Rubenshuis. De conservator wenste het te kopen, maar kreeg van de Stad niet de nodige middelen. Hij vroeg ons of wij het werk wilden kopen, om het tenminste in Antwerpen te houden. En zo geschiedde. Zo verliep het ook met het groot wandtapijt geweven naar kartons van Rubens dat nu in het Rubenianum hangt. Voor dat wandtapijt ben ik met Frans Baudouin naar de veiling in Londen geweest met de afspraak indien hij de aankoop­limiet bereikte, ik verder zou bieden voor het Rockoxhuis. De prijs is niet zo hoog gegaan dat Frans Baudouin het niet voor het Rubenshuis kon kopen. Ik moest dus niet tussenkomen. 

Beroepshalve ben ik meerdere keren per jaar naar Parijs gegaan. Telkenmale ging ik naar het Louvre. Ik ging er vooral kijken naar de Vlaamse meesters. Dit deed ik ook in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwer­pen. Al van toen ik nog een knaap was, trouwens. Ik weet nog hoe ik op de trappen van het museum stond en binnen wou maar vreesde dat, als ik alleen binnenging, de suppoosten me zouden uitwijzen. Daarom keek ik uit naar een koppel die mijn ouders konden zijn en ik ging samen met hen het museum binnen. Op die manier bezocht ik reeds zeer jong het museum. 
Dit regelmatig museumbezoek heeft aanzienlijk bijge­dragen tot mijn kennis en waardering van de oude Vlaamse meesters wat de samenstelling van de kunstcollectie van het Rockoxhuis ongetwijfeld ten goede is gekomen. 

"De Stedelijke Musea van Gent, waaronder het Museum voor Schone Kunsten, het S.M.A.K., het Museum voor Sierkunst en Vormgeving, het M.I.A.T., het Bijlokemuseum en het Museum Arnold Vander Haeghen zetelen samen in de vergadering van Museumdirecteurs. Ook het Museum voor Volkskunde, een stedelijke v.z.w., behoort tot deze groep. Via dit overlegplatform hebben we het plan Synergie 2000 gelanceerd. We vertrekken vanuit de vaststelling dat de Gentse musea het roerend cultureel patrimonium van de stad beheren, onderzoeken en ontsluiten. De stedelijke musea bezitten niet direct top­stukken. We zijn er evenwel van overtuigd dat we, door samen te werken, een breed spectrum kunnen tonen van de cultuur in onze stad. Het eerste signaal in die richting was de tentoonstelling De Beurs van Judocus Vijdt, een volledige samenwerking tussen alle musea, wat vroeger bijna onmogelijk was. Ook nu nog komen de personeelsleden van de stedelijke musea regelmatig samen. Nieuwe functies of specialisaties worden verdeeld over de diverse musea. Ze worden aan één van de musea toegewezen, waarbij de betrokken museumdirecteur instaat voor de opvolging, in overleg met de groep. 
De vriendenkringen rond de stedelijke musea zullen zich in de toekomst eveneens verenigen in een overkoepelende v.z.w. Gent Cultuurstad.

Naast de stedelijke musea behoren ook de diensten Monumentenzorg (met het Gravensteen, de Sint-Baafs­bdij en uiteraard de monumenten van de Stad Gent), Stadsarcheologie, Stadsarchief, Stadsconcerten, de Stedelijke Openbare Bibliotheek en de Dienst Kunsten tot de 'Culturele Zaken'. Al deze diensten krijgen steun en advies maar behouden hun zelfstandigheid. Onlangs werd de Dienst Culturele Zaken ondergebracht bij het nieuwe departement Cultuur, Welzijn en Recreatie. 

De Dienst Culturele Zaken heeft ook heel wat eigen initiatieven op zijn palmares staan. Een staaltje uit de grote waaier activiteiten: de Jaarlijkse Cultuurprijs van de Stad Gent, het Jaarlijks Kunstsalon met kunstwerken van beeldende kunstenaars alsook thematische wandelingen langsheen historische monumenten, zoals 't Kindt Gezwind, Tuinenpad en de Paarse Zetellezingen'.