De Sint-Leonarduskerk in Zoutleeuw - Een uniek topstukkenverhaal

Veel dichter bij een tijdscapsule kunnen we niet komen. Niet slecht voor een landelijk gelegen stadje aan de oostgrens van de provincie Vlaams-Brabant. Meer zelfs, één van de twee westertorens was ooit een belfort en is om die reden geklasseerd als UNESCO-werelderfgoed. Maar waarom niet de hele site verheffen in die erfgoedkundige adelstand?

Een Marianum in het schip en kapellen vol kunst

Stappen we het gerestaureerde en opgefriste interieur binnen, dan vallen de in ossenbloed en oker gestoken gewelfribben en spitsbogen op en het licht dat weldadig binnenvalt. Hoog in het schip hangt een topstuk. Het is een zestiende-eeuws Marianum. De sculptuur is een tweezijdige, gespiegelde voorstelling van Maria en kind omgeven door een stralenkrans en gevat binnen een rozenkrans. Daaromheen zweven sierlijke engelen. Maria staat op de maansikkel en verplettert de draak. Het is een beeld dat door de evangelist Johannes werd beschreven: “En daar werd een groot teken gezien aan de hemel, een vrouw bekleed met de zon, en de maan was onder haar voeten, en op haar hoofd een kroon van twaalf sterren.” Het wapenschild onderaan is dat van de opdrachtgever Maarten van Wilre, een naam om te onthouden. Uitzonderlijk is het grote aantal houten beelden, beeldengroepen, fragmenten en gesneden retabels dat zich in de kerk bevindt. In elk van de acht kapellen langs de zijbeuken, in het transept en de kooromgang is er op dat vlak iets te beleven. Van het vijftiende-eeuwse Sint-Leonardusretabel uit een Brusselse werkplaats met zijn statige figuren, tot het zwierige, Antwerpse Sint-Annaretabel uit de daaropvolgende eeuw. Dat laatste biedt een wonderlijk schouwspel van diverse fijne figuurtjes in een complexe scenografie gevat in een baldakijn met monumentale beelden. De geschilderde predella uit 1575 en de geschilderde zijluiken uit 1624 completeren dit organisch gegroeide ensemble. Het statige, veertiende-eeuwse Leonardusbeeld is dan weer bezet met bergkristallen en wordt vandaag nog altijd gebruikt als processiebeeld tijdens een jaarlijkse ceremonie.

In het transept aan de noordzijde treffen we de majestueuze sacramentstoren, een stuk dat alleen al de reis naar Zoutleeuw waard is. De toren is achttien meter hoog en telt negen verdiepingen tot net onder de gewelven, reikend naar de hemel. Van een afstand oogt deze robuuste reus uit witte Avesnessteen sierlijk en slank. Met reden kan men dit het indrukwekkendste sculpturale geheel noemen dat uit de zestiende eeuw in de Zuidelijke Nederlanden is overgeleverd.

Op 13 augustus 1550 ondertekende Maarten van Wilre, heer van Oplinter, het contract voor de sacramentstoren van Cornelis Floris (1513/14-1575), dezelfde weldoener die bij zijn broer Frans Floris de drie aangehaalde altaarstukken in opdracht had gegeven. Twee jaar kreeg Floris de tijd om met zijn atelier een complex totaalkunstwerk op te leveren dat architectuur, architecturale vormgeving, verfijnde ornamentiek en beeldhouwwerk verenigt. Floris vermengde de antieke en renaissancekunst die hij in Italië uit de eerste hand had leren kennen met de artisticiteit van zijn geboorteland.

Aan de hoeken van elke verdieping, die opgevat is als een architraafbouw, zijn beelden opgesteld. Onderaan gaat het om kariatidefiguren en hogerop zijn het beelden in nissen, sculpturen bovenop zuilen of kunstig uitgewerkte sokkels. De variatie en de ornamentele afwerking zijn exquis en het aantal personages bijna niet te tellen. We herkennen engelen, aartsvaders, kerkvaders, profeten, heiligen, maagden en martelaressen, pelgrims en koningen. Tussen de hoekfiguren zijn op elke verdieping gebeeldhouwde taferelen geplaatst die onder andere het scheppingsverhaal en andere oudtestamentische passages, de eucharistie en hoog bovenaan de kroning van Maria verbeelden. Het zijn bijzonder kwalitatieve retabelachtige scènes gevat binnen renaissancistisch vormgegeven absiden en portieken.