De geveltoerist: het eerste Brugse cliché door Jan-Frans Michiels

Een gevelplaat die een fotograaf huldigt kom je niet snel tegen. Aan een eeuwenoud huisje dan nog, Rodestraat nr. 5 in Brugge, dat van een schilderachtigheid is waarover je je in de Sint-Annawijk blijft verbazen. De tekst is in kalksteen uitgekerfd:

"HIER WERD GEBOREN
JAN-FRANS MICHIELS
PIONIER VAN DE FOTOGRAFIE
1823-1887"

Daarvoor speel je toch al eens graag toerist? De kleine Jan-Frans woonde hier onder de Jeruzalemkerktoren van 4 oktober 1823 tot hij vier jaar was. Het gezin verhuisde daarna naar de Rolweg nr. 71, van waar je het geboortehuis van Guido Gezelle kan zien. In het Guido Gezellearchief zijn er geen sporen van terug te vinden, maar het is goed mogelijk dat Jan-Frans de zeven jaar jongere Guido heeft gekend. Zijn kinderjaren brengt Jan-Frans net zoals Guido door op de vesten. Jan-Frans speelde er met de kinderen van molenaar Pieter Verriest van de Sint-Janshuismolen. Het gezin verhuisde nog een paar keer, maar bleef steeds in of in de buurt van de Sint-Annawijk wonen in het noordoosten van de binnenstad. Daar deed Jan-Frans zijn eerste visuele en andere indrukken op. In de barokke Sint-Annakerk hartje Sint-Annawijk werd hij net zoals Gezelle gedoopt. Hij huwde er met Rosalie, de dochter van de molenaar.

Michiels wordt een pionier van de fotografie genoemd omdat hij de methode van het fotografisch negatief (cliché) van de Engelsman William Henry Fox Talbot in Brugge introduceerde. Eigenlijk heeft Talbot uit frustratie - omdat hij niet kon tekenen - de fotografie vooruit geholpen. Hij experimenteerde met licht en chemie en maakte papier lichtgevoelig door het met zilverchloride (een zout) in te wrijven. De bladeren die hij er oplegde, lieten op de plaats die niet beschenen was door de zon een beautiful impression of calotypie achter. Eens hij dit negatief beeld wist te fixeren kon hij door het proces om te keren een oneindig aantal prints maken. De reproduceerbaarheid is een van de belangrijkste aspecten van fotografie. Zo’n zoutprint zag er in het begin nog waziger uit dan een daguerreotypie (een positief beeld op een metalen plaatje dat met zilverjodide lichtgevoelig was gemaakt). Toch had Talbot met zijn uitvinding de standaard bepaald van anderhalve eeuw fotografie, tot aan de digitale fotografie. Talbots reeks The Pencil of Nature uit 1844 is waarschijnlijk de eerste publicatie die met foto’s werd geïllustreerd. Het onderwerp was toepasselijk de fotografie zelf.

Een originele zoutprint van Michiels’ Groenerei, 22,6 x 30 cm (ongeveer een A4’tje) groot, wordt bewaard in het George Eastman Museum in Rochester, New York, het oudste fotografiemuseum ter wereld.

Michiels zal fotografieles geven aan de jonge kroonprins van Pruisen, de latere keizer Frederik III, fotografie was iets chic. Hij fotografeert in het Ermitage Museum in Sint-Petersburg. Ook Brugge exploreert hij fotografisch met onder andere het Ursulaschrijn van Memling in het Sint-Janshospitaal. Hij behaalt medailles op expo’s in Brugge en Brussel (dessins photographiques) en op de wereldtentoonstellingen van Parijs in 1855 en Londen in 1862. Nadat zoon Bruno, tevens fotograaf, in 1863 overleed, verhuisde Jan-Frans Michiels voorgoed naar Keulen. Hij stierf er op 21 januari 1887 en werd in de Dom van Keulen begraven.

Hulde

Het was zijn achterneef Guillaume Michiels, kunstschilder en voorvechter van het Volkskundemuseum in Brugge, in samenwerking met de nu opgeheven Kulturele Kring Sint-Anna die achter de inhuldiging zat. Een achterkleinzoon van Jan-Frans, Freddy Jacops, onthulde de gedenksteen. Net als André Van Houtryve in zijn boek over Brugse gedenktekens en -platen uit 1990 haalden zij de fotografiepionier uit de anonimiteit, en wij (met) hen. Omdat de weersomstandigheden ‘zeer ongunstig’ waren op 29 april 1972 rond 10u30, volgens het verslag in ’t Schrijverke, werd de plechtigheid in de Rodestraat ingekort en voortgezet in het parochiaal centrum in de Venkelstraat. Guillaume Michiels gaf er een voordracht met dia’s over de geschiedenis van de fotografie in Brugge van 1845 tot 1914 waarin zijn oudoom een rol had gespeeld.

Vandaag doet het zonlicht mooie dingen met de gekaleide gevel van het geboortehuis van Jan-Frans Michiels in de Rodestraat. De toeristen zijn verderop aan de Groenerei, maar een fiets tegen de gevel vinden wij een mooi teken van leven. Al heeft het iets van een cliché.