Rik Wouters - Zittende vrouw

Vaal wit omkranst het wasgele hoofdje. Het wasgeel van de rechterhand is een tussenschakel voor twee vaalwitte vlekken. Een tot paars verkleurde strook blauw begeleidt in een klimmende beweging de rechtersilhouet van het donkere kleed. Die sombere tweeklank van grauw-blauw met vaalwit geeft de gevoelswaarde aan het gehele schilderij. De dartel bruine golflijnen van de opklimmende stoelruggen, die achter de vrouw een aansluiting krijgen met het gordijn-rood en de bloemen kunnen niet verhinderen dat deze laatste als bij avond, diepdonker bloeden en dit zwaar-te-moede geschilderde doek, tragisch voltooien.

Het doek werd geschilderd in 1915 en zo wij letten op dit jaartal, "bevreemdt ons minder de gedrukte stemming van het werk. In 1915 verbleef Wouters als geïnterneerde soldaat in Nederland. De mobilisatie en de oorlog hadden zijn succesrijke opgang als beeldhouwer en schilder onderbroken. Tot aan de mobilisatie was hij onberoerd, zelfs niet door de grootste armoede, een zonnekind gebleven, dat gelukkig was om in zijn onuitputtelijke scheppingsdrang.

Men erkende in hem de toekomst van de Vlaamse kunst. Paul van Ostaijen schreef in 1914 dat hij de enige jonge kunstenaar was die nieuws bracht. De beelden - 'Het Zotte Geweld' - 'Huiselijke Zorgen', de schilderijen - 'Verjaringsbloemen' - 'De Strijkster' -en zoveel andere meer, hadden de bevestiging gebracht dat in ons land een hoog begaafd kunstenaar, dag in dag uit, briljante werken schiep. De oorspronkelijke, fel levende kunstenaar, was in 1915 een ziek man. Reeds in 1911 had hij geklaagd over hoofdpijn die hem hinderde tijdens zijn werk.

Maar in 1915 was de kwaal zo verergerd dat hij tot tweemaal een gezichtsoperatie moest doorstaan. Rik Wouters was nadien niet alleen een ziek, maar tevens een geschonden man. En het werd hem lastiger om blijde kleuren te laten bloeien. Een rouwend blauw en een bloedend rood verdrongen de feestelijke kleuren. In het zelfportret eveneens uit 1915 - 'Rik met de de zwarte ooglap' - zien wij het rood, zijn rood dat vroeger bloeide of feestelijk streepte op het zondagkleed van Nel, nu als vóór het doven van het vuur, nog eenmaal oplaaien en als het ware voor een laatste keer zijn geschonden en verbleekt gelaat verwarmen. Het vuur is totaal gedoofd in 1916.

Na een derde vruchteloze operatie, is hij - hij was nog geen 34 - gestorven op 11 juli 1916. Enkele maanden voordien had Amsterdam, de geïnterneerde nog gehuldigd met een retrospectieve.

Nog eenmaal heeft hij kunnen kijken naar de stroom zijner werken, die hij, als het ware met een voorgevoel van een voortijdig einde, met een driftige haast had uitgewerkt.

Die driftige haast bepaalt de karakteristiek van zijn stijl. De kijker op zoek naar classificatie vindt moeilijk een passende stijlbenaming. Geen enkele is volledig toepasselijk op zijn werk. Men kan gewagen van een lyrisch impressionisme. Hij was evenwel geen orthodox impressionist. Al dompelde hij alle dingen in het licht, hij werkte met brede, sonore kleurvlekken, en de vormen behouden hun structuur.

Omdat hij heftige kleuren gebruikte is hij ook niet te vereenzelvigen met de Franse fauvisten, want hij vertekende de vormen niet en hij zocht geen effect door kleurenomwisseling. Uit zijn werk valt evenmin uitgesproken vergeestelijking te lezen, zodat men te ver zoekt wanneer men hem betrekt bij het aantredend expressionisme.

Wouters keek vrijmoedig naar wat in de artistieke wereld aan het gisten was en hij oordeelde en veroordeelde ook vrijmoedig. De cubisten heette hij grappenmakers en er waren tijdgenoten schilders die hij als schandelijke metselaars brandmerkte.

Hij zag en bewonderde Ensor, Van Gogh en Cézanne en hij leerde van hen. Maar hij verklaarde dat geen enkele hem volledig voldeed en hij hoopte dat zulks in zijn voordeel sprak.

Natuurlijk was dat oordeel voor hem het enig mogelijke omdat hij een persoonlijk kunstenaar was. In zijn werkwijze was hij de tegenvoeter van de dubbende Cézanne. Even bekommerd om met heldere kleuren in vaste vormen duurzaam werk te maken koos hij vooraf met een artisanale bezorgdheid : doek, papier en verf. Maar daarna sloeg hij zonder dubben trefzeker toe. Met een zwierig getrokken lijn en met kleuren doorschijnend en zuiver als aquarelverven ontstonden zijn bloeiende werken die meestal stralend getuigen van zijn hooggestemde vreugde.

Bij het schilderij 'Zittende vrouw' lijkt het echter dat men een gedempte klankopname hoort: het fluisteren van de troost zoekende schilder, terwijl de vrouw zielsbedroefd luistert, daar zij weet en ziet dat het licht gaat doven.