Het Bam te Bergen - Het Surrealisme in België

De creatieve ateliers voor jongeren liggen op het gelijkvloers, aan de gevelkant. Het eerste wat voorbijgangers van het museum te zien krijgen zijn dus die groepen die in diverse kunstdisciplines worden ingeleid. Er liggen namelijk drie ateliers naast elkaar. Al te vaak wordt dat onderdeel van de museumwerking in onaangepaste ruimten diep in het museumgebouw verborgen, maar hier geldt duidelijk een andere optiek.

De tentoonstellingsruimte vormt de kern van het gebouw. Het circulatieparcours loopt er omheen, sterk betrokken op de omgeving. Hellende vlakken verbinden de drie verdiepingen en bieden wisselende uitzichtpunten op de oude stadskern van Bergen: een originele doorkijk tussen oude gevels naar de fonkelende bladgouddecoratie van het gerenoveerd belfort, of vlakbij de gotische dakbekleding van het stadhuis, of nog dichter bij, aan de voet van het museum, een lapidarium in een sombere stadstuin. De bekroning van dit parcours is echter het dakterras, waar eens te meer de maritieme toon opvalt. Het herinnert aan het bovendek van een schip, of aan het solarium van een villa uit het interbellum. Dit is niet in eerste instantie een tentoonstellingsruimte, maar een mooiere plek voor recepties zal er in heel de stad wel niet te vinden zijn.

In afwachting van de opgefriste vaste collectie die er bij ons bezoek nog niet stond, hebben wij slechts twee van de drie verdiepingen verkend. Over tien zalen verspreid brengt de openingstentoonstelling een overzicht van het Belgisch Surrealisme. Wie denkt dat hiermee voor een gemaksoplossing werd gekozen ( Magritte en co altijd troef), mag die opinie wel herzien. Dit is niet het zoveelste festival Magritte, maar wel een eerlijke poging om de Surrealistische beweging in ons land als een geheel voor te stellen.

Samensteller Xavier Canonne heeft het zich niet gemakkelijk gemaakt, want de surrealisten waren kampioenen in het uitspreken van banvloeken, het tot stand brengen van afscheuringen, de werking van éénmansbewegingen en het opzetten van mystificaties, tot valsemunterij toe. Daar getuigen honderden documenten van. Vergelijk dan de vlugschriften en de vervalste exemplaren ervan en je merkt dat dit geen gemakkelijke jongens waren.

De liefhebbers van Magritte kunnen gerust zijn. Zijn werk is inderdaad aanwezig , op overtuigende wijze zelfs; maar zonder monopolie. De verdienste van Canonne is zeker dat hij de werking van het surrealisme in de laatste decennia van vorige eeuw op de kaart gezet heeft. Die weinig gedocumenteerde periode begint bij de dood van Magritte in 1967 en zou kunnen afgesloten worden met die van Tom Gutt in 2002.

En dan blijkt hoe markant een figuur als Marcel Mariën wel geweest is. Hij vertegenwoordigt in alle hevigheid de surrealistische opstandigheid, met een vlijmscherpe pen, gekoppeld aan een enorme creativiteit. Zijn objecten, collages en teksten vertrekken van triviale elementen, maar resulteren via heel eenvoudige, primitieve ingrepen in beklijvende beelden van het anders zijn. Daarom werd terecht een object van Marcel Mariën als uithangbord voor de tentoonstelling gekozen: de bril met één enkel glas die hij L'Introuvable ( de Onvindbare) gedoopt heeft en waarvan er uiteindelijk twee versies gevonden werden!

Vervelend voor wie met verstarde opvattingen rondloopt, maar figuren die een beetje in de schaduw raakten worden hier opgewaardeerd, terwijl anderen op de zijsporen van het surrealisme verzeilen. Zo kunnen wij vaststellen dat het fotografisch werk van de Antwerpenaar Leo Dohmen meer om het lijf heeft dan oorspronkelijk gedacht werd; maar eveneens waar een beginnende Marcel Broodthaers de mosterd haalde, bij Mariën met name. Verrassingen genoeg, maar spijtig genoeg niet allemaal even aangenaam. Zo blijkt het toch dat naar het einde van de behandelde periode de spoeling soms erg dun werd. Tom Gutt verrast nog met objecten die verder bouwen op vondsten van Marcel Mariën, maar dat plezier ontbreekt haast volledig bij de jongste lichting die de indruk geeft te schroomvol naar een aantal grote voorbeelden uit de vorige generaties te hebben gekeken. Het bewijs dat surrealisme zonder beeldstormerij tot een papieren tijgertje verwordt. Gelukkig geldt deze opmerking pas voor de laatste zaal van de expo.