Een gefocuste dame - Julia Margaret Cameron

Het is niet toevallig dat het initiatief voor de Cameron tentoonstelling door het Victoria & Albert Museum genomen werd. De instelling, die toen nog South Kensington Museum heette, heeft een bijzondere plaats in haar carrière bekleed. Hier kreeg haar werk in 1865 de eerste museale tentoonstelling. Drie jaar later vindt er nog een andere primeur plaats: zij kan er tijdelijk een portretstudio installeren, waardoor zij als de eerste artist in residence kan beschouwd worden.

Er is zoveel opmerkelijks aan leven en werk van Julia Margaret Cameron, en dat lijkt wel een kenmerk te zijn voor het Victoriaanse Engeland. Het is een tijd van imperiale geestdrift; het Britse imperium beleeft zijn hoogdagen, met het fascinerende India als parel aan de kroon. Daar, meer bepaald in Calcutta, wordt zij als Julia Margaret Pattle op 11 juni 1815 geboren, in een familie van koloniale ambtenaren. Als typisch exponent van dat milieu zal zij zich overal in het Empire thuis voelen, interessante ontmoetingen hebben, allemaal in een op en top Engelse omgeving. Afgezien van haar studietijd in Frankrijk – haar moeder is een Franse aristocrate – heeft zij het Empire nooit verlaten.

Uit het voorgaande blijkt dat er heel wat mis kon gaan. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de fotograaf er een punt van eer van maakte zo scherp mogelijk zijn onderwerp in beeld te brengen. De originaliteit van Cameron bestond erin dat hoewel zij die perfectie ook wel nastreefde, er toch niet voor terugschrok de onvolmaaktheden op een creatieve manier te valoriseren. In beroepskringen kon zij op weinig begrip rekenen en werd haar ‘onkunde’ verketterd.

De grote natte glazen onbelichte plaat stof- en krasvrij hou- 23 den was een ware krachttoer. Maar op Camerons afdrukken blijven krassen en vlekken als zoveel sporen van de ontstaansgeschiedenis van het beeld aanwezig. Meer nog, zij zal er wat bij krassen, en het werkt. Platen worden uitgesneden en als een collage bij andere toegevoegd. In een vroeg proces had zij al geëxperimenteerd met belichten van vreemde voorwerpen zoals varens die het oorspronkelijke beeld omkransen, een experimenteel proces dat later door het Bauhaus en Man Ray weer werd opgenomen.

Zij speelt met licht, daglicht wel te verstaan, omdat kunst licht niet voorhanden is. De medewerker die een zonnescherm vasthoudt om het licht te temperen verschijnt mee in beeld. Geen achteloosheid, maar moedwil; als wou ze ons eraan herinneren dat een foto een geënsceneerde realiteit is. Terwijl de modale fotograaf een egale belichting nastreeft, met als resultaat een scherp, maar alledaags portret, legt Cameron een sterke klemtoon op het lichtspel, op het contrast tussen een hevig belicht gelaat en het donkere plooienspel van de kledij. Desgevallend is de alledaagsheid van de achtergrond geen bezwaar.

Daarbij stopt haar drang naar innovatie niet. Cameron experimenteert met een zachte focus. Het beeld is enigszins onscherp en wint daardoor net aan directheid, aan levendigheid. Het is een effect dat zij niet heeft uitgevonden, het was een tip van haar collega en mentor David Wilkie Wynfield. Maar zij heeft het wel op een heel consequente wijze toegepast en hierbij kwam toeval maar weinig kijken. Het is een waagstuk, vooral omdat zij graag met close-ups werkt.

Julia Cameron is een kunstenares die hoog mikt. Op 31 december 1864 – ze is dan nog geen vol jaar aan het werk – laat zij zich in een brief aan een vriend het volgende ontvallen: “Het is mijn ambitie om de Fotografie te veredelen en haar het karakter en de geest van de Hoge Kunsten te verlenen en dit te bestendigen door het werkelijke & ideale te combineren & door een volledige overgave aan poëzie en schoonheid niets van de Waarheid op te offeren.”

Het klinkt als een manifest; het is alvast een programma dat zij met vastberadenheid heeft uitgevoerd. Naïef is zij allerminst. Zij zet alles in het werk om de erkenning te krijgen waar zij meent recht op te hebben. Zij weet waarvoor een netwerk goed is. Zo komen haar contacten met Sir Henry Cole goed van pas. Cole was de conservator van het South Kensington Museum en zij krijgt van hem niet enkel gedaan dat haar werk er wordt tentoongesteld, dat zij er een tijdelijk atelier kan installeren, maar ook nog dat het museum in korte tijd meer dan honderd van haar foto’s aankoopt.

Cameron ijverde ook voor de erkenning op een vlak dat voor de meeste fotografen nog een onontgonnen terrein was: dat van het copyright. Onder elke afdruk vermeldt zij duidelijk haar auteurschap. Het komt het werk ten goede, net als andere vermeldingen waar zij ook op staat. Of zij nu Beatrice, Sapphó, de Sibille of Charles Darwin portretteert, onderaan staat te lezen dat dit een afbeelding from life is. Haar tegenstanders overladen haar met sarcasmen om die anachronistische toe-eigeningen, maar zij maalt er niet om en haar publiek evenmin.

Zij weet ook verduiveld goed dat de eigenhandige signatuur van een beroemdheid de verkoopwaarde van de afdruk ten goede komt. Anderzijds weet zij ook dat haar werk inspirerend kan werken voor andere kunstenaars, schilders in het bijzonder. Tegenover hen is zij gul met het bezorgen van beeldmateriaal. Al die aspecten geven haar een bijzondere charme, een hoge mate van moderniteit. Een fotografe die met het werk van Cameron in het Metropolitan van New York werd geconfronteerd verwoordde haar verbazing op treffende wijze. Hoe kon het dat fotografie uit de jaren 1860 zoveel directe poëzie kon uitstralen en dat na honderdvijftig jaar? Het antwoord ligt wellicht in het feit dat Julia Cameron zich met taaie vastberadenheid aan haar kunstenaarschap geweid heeft. Pionieren en ambacht waren haar niet genoeg.