De jaarlijkse Erfgoeddag biedt een brede waaier van vele honderden activiteiten, van Alveringem tot Zichen-Zussen-Bolder, van speciaal voor de gelegenheid ontwikkelde tentoonstellingen, over rondleidingen, lezingen, expertenbeurzen, wandelingen en fietstochten, workshops, demonstraties, film- en theatervoorstellingen.
Achttiende Erfgoeddag op 22 april
Artikel
Onder één vlag
Vóór 2001 bestonden er de Museumdag, op zaterdag, en de Archievendag, daags nadien. Het succes van de Open Monumentendag – die als evenement als iets langer georganiseerd wordt – was de musea en archieven niet ontgaan. In 2001 gingen Museumdag en Archievendag voor het eerst samen als Erfgoeddag, onder de vlag van een sprekende campagne. Er prijkte een boreling op de affiche, met als slogan ‘Ontdek mijn verleden’. Stilaan was de tijd rijp om de schotten tussen de verschillende deelsectoren – musea, archieven, erfgoedbibliotheken, immaterieel erfgoed – op te trekken. Er was voortaan sprake van ‘cultureel erfgoed’ met collecties en een uitgebreide werking daar rond. Het zwaartepunt van het overheidsbeleid richtte zich in die dagen vooral op ‘participatie’. Want al die inspanningen om het erfgoed te bewaren, te restaureren, te beschermen, te borgen en te bestuderen moesten toch een bepaald doel hebben.
Affiche erfgoeddag
Bovendien is er de idee van het zogenaamde ‘rentmeesterschap’; waarbij de huidige generatie niet echt ‘eigenaar’ is van de voorwerpen en gebruiken, maar wel een (tijdelijke) gebruiker. En dus wordt er van ons, de gemeenschap, verwacht dat we inspanningen leveren om het erfgoed zo goed als we kunnen te vrijwaren voor de toekomstige generaties. Daarbij is het ook zo dat het erfgoed terdege kan ingezet worden. Om mensen nader bij elkaar te brengen, bijvoorbeeld. Want het verleden kan wel degelijk een verbindende rol spelen. Voor wie hier meer over wil weten, verwijzen we graag naar onder andere de bijzonder interessante tekst van de Kaderconventie van de Raad van Europa over de waarde van cultureel erfgoed voor de maatschappij, een beleidsdocument dat in Vlaanderen werd verwerkt in de wettekst van het Cultureel-erfgoeddecreet. Dat decreet bevat de spelregels voor de erkenning en financiering/subsidiëring van cultureel-erfgoedinstellingen door de Vlaamse overheid.
Sensibiliseren en inviteren
Erfgoeddag is van meet af aan opgezet als een moment om te sensibiliseren over alles wat met het cultureel erfgoed te maken heeft. Om de drempel zo laag mogelijk te houden is het evenement gratis. Om het voor de deelnemers en het publiek interessant te houden, kiest organisator FARO, het Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed, ervoor om in te zetten op thema’s. Zo kunnen deelnemers hun werking of collectie telkens anders in de verf zetten en leert het publiek ieder jaar op een verfrissende manier iets bij over ons rijke cultureel erfgoed. Aan de hand van een getrapt controlesysteem wordt systematisch nagegaan of het aanbod voldoet aan de algemene voorwaarden van het evenement en de inhoud coherent is.
Erfgoeddag is van meet af aan opgezet als een moment om te sensibiliseren over alles wat met het cultureel erfgoed te maken heeft.
Maar dé sleutel van het succes van Erfgoeddag is ongetwijfeld dat het een ‘open evenement’ is. Het laat toe om andere sectoren te wijzen op hun erfgoed en verleden, en op het potentieel dat een samenwerking biedt. In de voorbije edities is onder meer de zorgsector aan bod gekomen, en is er bijvoorbeeld samengewerkt met interculturele organisaties en organisaties waar armen het woord nemen.
Dit jaar vindt Erfgoeddag plaats op zondag 22 april met als thema Kiezen. In het jaar van de lokale verkiezingen roepen FARO en alle deelnemende erfgoedinstellingen en -organisaties op om te kiezen voor erfgoed.
Europees jaar
Een heleboel activiteiten van Erfgoeddag staan ook in het teken van het Europees Jaar van het Cultureel Erfgoed (EYCH18). Een jaar lang wordt de diversiteit en rijkdom van alle soorten erfgoed in Europa gevierd. Met dit Europees Jaar wil de EU de culturele diversiteit promoten, net als wijzen op de economische meerwaarde van erfgoed. Het doel is, zo lezen we op de website van het Departement Cultuur, Jeugd en Media van de Vlaamse overheid – die het jaar in Vlaanderen in goede banen leidt - “om mensen bewuster te maken van de Europese dimensie van hun geschiedenis en waarden en het gevoel van Europese identiteit te versterken. Tegelijkertijd vestigt EYCH18 de aandacht op de talloze mogelijkheden die erfgoed ons biedt en op de daaraan gekoppelde uitdagingen waarmee we geconfronteerd worden. Enkele van die uitdagingen zijn de gevolgen van de digitale omwenteling, de druk van het milieu, de fysieke druk op erfgoedlocaties en de illegale handel in cultuurgoederen.” FARO organiseert in het kader van het EYCH18 een reeks lezingen en brengt eind dit jaar ook een publicatie over deze thematiek uit.
Roerend en onroerend erfgoed
Waarom zijn de Erfgoeddag en de Open Monumentendag twee verschillende evenementen? Een goede vraag. Heel veel mensen – ook journalisten – halen ze weleens door elkaar. En dat is begrijpelijk, want er wordt weinig onderscheid gemaakt als we het woord ‘erfgoed’ gebruiken. Traditioneel wordt een onderscheid gemaakt tussen het zogenaamd ‘roerend’ en ‘onroerend’ erfgoed. Roerend betekent zoveel als ‘verplaatsbaar’; dit erfgoed kan men vastnemen, inpakken, verplaatsen, uitpakken. Het zogenaamde onroerend erfgoed is dat net niet. Dat is door de aard van zijn ‘zijn’ niet te verplaatsen. Een kasteel, woonhuis, rivier, landschap, een oud vliegtuig, schip of ander (zwaar) transportmiddel, een loopgraaf, enzovoort. Dat onderscheid heeft dan weer te maken met onze staatshuishouding. De gewesten zijn bevoegd voor de zogenaamde ‘grondgebonden materies’. Gezien gebouwen enz. ‘grondgebonden’ zijn, vallen ze onder andere regelgeving (decreet), een andere minister en administratie.
Positief bekeken betekent het bestaan van deze twee afzonderlijke evenementen, het ene in het voorjaar, het andere in het najaar, twee grote momenta om te sensibiliseren over erfgoed. In de ruimste zin van de betekenis van sensibiliseren. Er is in het verleden vaak gesproken over de ‘fusie’ of het ‘samengaan’ van beide evenementen, gezien het publiek doorgaans het onderscheid niet maakt. Tot nader order werken beide evenementen goed samen, en delen ze loyaal hun kennis en inzichten over communicatie, prijszettingen en evenementorganisatie.
Praktische informatie
Het programma van Erfgoeddag 2018 is vanaf eind maart te consulteren op de website en in de brochures van de erfgoedcellen. Tip: stippel uw route uit met de (gratis) handige ErfgoedApp. Meer info over het Europees Jaar van het Cultureel Erfgoed op Faro
