
INHOUD
Begijnhoven in Vlaanderen (Dirk Laporte - Frans Horsten)
- Ontstaan en ontwikkeling van de begijnenbeweging
- Verschillende types in gebruik en in visie
- Mozaïek van de Vlaamse begijnhoven, het verhaal en de boodschap
- Unesco-erkenning
Ontstaan en ontwikkeling van de begijnenbeweging
De naam 'begijn'
De inplanting van de begijnhoven
De architectuur van de begijnhoven
Verschillende types in gebruik en in visie
(1) Begijnhoven opgenomen in het stadsplan
De problemen bij de herwaardering van het Sint-Elisabethbegijnhof te Gent.
Sedert de ontmanteling van het begijnhof tot het einde van de jaren 1960 gebeurde er bijzonder weinig in het steeds meer vervallen begijnhof. De Commissie der Openbare Godshuizen hield met beperkte middelen haar eigendommen in stand en deelde de meeste huizen op tot meervoudige wooneenheden voor hulpbehoevende en bejaarde mensen en verhuurde tegen een zeer lage huishuur. Af en toe werd ook toegestaan dat kunstenaars er een atelier hielden: Frits Van den Berghe, Albert Servaes, Robert Aerens, Domien Inghels, Louis Du Bar, Maurice Seys, Oscar Colbrandt en later Emiel Poetou, Geo Langui en Jan Burssens. Ondertussen probeerde de Koninklijke Commissie voor Monumenten- en Landschappen er wel over te waken dat de begijnhofsite niet verder ontmanteld werd. De Sint-Elisabethkerk werd in 1943 als monument beschermd en wat nog restte van het begijnhof werd in 1956 als landschap geklasseerd (ondertussen omgevormd tot beschermd stadsgezicht) .
(2) De sociale bestemming: voorbeeld Herentals
(3) Een eerste globale visie uit de jaren 1960: het Groot Begijnhof te Leuven
(4) Een vroege keuze voor cultuur: Hasselt
(5) De woonfunctie en het monument primeren in het begijnhof van Hoogstraten
(6) Patrimoniumbeheer in Diest
Mozaïek van de Vlaamse begijnhoven, het verhaal en de boodschap
Aalst (1) (2)
Aarschot (1) (2)
Anderlecht (3)
Antwerpen (4) (3)
Bilzen (1)
Borgloon (1)
Brugge (4) (3)
Brussel (1)
Dendermonde (6)
Diest (6) zie pag. 22-23
Diksmuide (2)
Gent, Sint-Elisabethbegijnhof (1) Zie pag. 10-13
Hasselt (4) Zie pag. 18-19
Herentals (2) Zie pag. 14-15
Hoogstraten (5) Zie pag. 20-2 1
Gent, Onze-Lieve-Vrouw ter Hoye (5)
Kortrijk (6)
Leuven, Klein Begijnhof (1)
Leuven, Groot Begijnhof (3) Zie pag. 16-17
Lier (6)
Mechelen (1)
Oudenaarde (6)
Overijse ( 1 )
Sint-Amandsberg (Gent) (3)
Sint-Truiden (4)
Tienen (3)
Tongeren (1)
Turnhout(6)
Unesco-erkenning
Het Platform voor Begijnhoven
Immaterieel erfgoed
Het Platform voor Begijnhoven
Contactpersoon: Frans HorstenBegijnhof 262320 HoogstratenTel 03 314 65 88Fax 03 314 23 81
Bibliografie:
J. Baldewijns, B. D'Huys, M.C. Laleman, in: tentoonstellingscatalogus Werken & kerken, 750 jaar begijnhofleven te Gent, Gent, 1984.J. Gijsen, Vlaamse begijnhoven, ontdekken en beleven, Aartselaar, 1999.M. Heirman, Langs Vlaamse begijnhoven, Leuven, 2001. F. Horsten, Van Blufpoker tot Monumentenprijs, Hoogstraten, 2000.P. Majerus, 'De begijnhoven in België: mythe en werkelijkheid', Tijdschrift van de Dexiabank, jg. 55, nr.216, 2001/2, Brussel.W. Simons & M. Trooskens, Begijnen en Begijnhoven, Brussel, 1994.M. Triest, Het besloten hof, begijnen in de zuidelijke Nederlanden, Leuven, 1998.R. Tisseghem & J. Daemen, Begijnhoven vroeger en nu, Groot-Bijgaarden, 1995.S. Van Aerschot & M. Heirman, Vlaamse begijnhoven, werelderfgoed, Leuven, 2001.
Auteursidentificatie:
Dirk Laporte is licentiaat kunstgeschiedenis en oudheidkunde en sedert1985 docent architectuurgeschiedenis aan het architectuurinstituut Henry van de Velde en het postgraduaat monumentenzorg te Antwerpen,Hij woont meer dan 25 jaar in het Sint-Elisabethbegi|nhof te Gent waarhij in 1984 medestichter was van de vzw Elisabethbegijnhof.Frans Horsten is interieurarchitect en bezieler van de redding en restauratie van het begijnhof te Hoogstraten. Hij is tevens coördinator van Het Platform voor Begijnhoven binnen VCM, contactforum voor erfgoedverenigingen.
Afbeeldingen:
De afbeeldingen die worden vermeld zijn terug te vinden in het PDF-document
vooromslag: Het nieuwe neogotische Sint-Elisabethbegijnhof in Sint-Amandsberg, ontworpen in 1873 door Jean-Baptiste Bethune en Arthur Verhaegen(prentkaart ca. 1920)
detail van een 16de-eeuwse schilderij waarop de dagelijkse bezigheden van de begijnen worden afgebeeld(olieverf op doek, 1578, Mechelen, OCMW)
Dit 17de eeuwse schilderij verbeeldt het verlangen van de begijnen om deelachtig te zijn aan het lijden van Christus(olieverf op doek, ca. 1630, sint-Amandsberg, groothuis)
H.Begga, met tekst: Ootmoedigheyd, Zuyverheyd en Gehoorzaamheyd(olieverf op doek, ca. 1700, Begijnhofkerk Hoogstraten)
Begijnen aan hun begijnenkast, Begijnhof ter Hoye, Gent ca. 1920.
Van het eens zo prestigieuze Brusselse begijnhof bleef enkel de schitterende barokke begijnhofkerk bewaard(Ets Magnum door J.Horreweyn omstreeks 1700, Brussel Prentenkabinet Koninklijke Bibliotheek)
Het Dendermondse begijnhof behoort tot het driehoekig pleintype(Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Dep. LIN-AOSO-sectiefoto/video, 1997)
Het interieur van de Sint-Agneskerk van het begijnhof van Sint-Truiden bezit een merkwaardige verzameling muurschilderingen in tempera, met de meest geliefde patroonheiligen en scènes uit het leven van Maria.
Het Brugse begijnhof 'Ten Wijngaerde' evolueerde in de 17de-eeuw door de uitbreiding met een straatjeaan de zuidzijde van pleinbegijnhof naar een begijnhof van het gemengde type.
Het oude Sint-Elisabethbegijnhof in volle glorie omstreeks 1860, door François J.L.Boulanger (olieverf op paneel, 69 x 90 cm, Koninklijk Paleis Brussel.
De originele toeganspoort van het Sint-Elisabethbegijnhof als poort tot 'Oud Vlaendren' op de Gentse Wereldtentoonstelling van 1913 (prentkaart)
Gezicht van 1912 op de Sophie Van Ackenstraat in het Oude Sint Elisabethbegijnhof van Gent (prentkaart).
Begijnhof ter Hoye, Gent (foto uit 'Leurs S, De begijnhoven', Antwerpen 1931)
De Sint-Catharinakerk en de enige bewaarde straat in het verminkte begijnhof van Herentals (prentkaart begin 20ste eeuw ).
Het interieur van de Sint-Catharinakerk van het begijnhof te Herentals werd omstreeks 1874 aangepast in neogotische stijl (prentkaart, begin 20ste eeuw).
Het convent van Chièvres van het Leuvense Groot Begijnhof, dateert van 1561 en is wellicht één van de meest monumentale gemeenschapsgebouwen uit de Lage Landen
Het zogeheten Soldaten- of Spaans Kwartier was de laatste 17de-eeuwse uitbreiding van het Leuvense Groot Begijnhof.
De universiteit van Leuven nam reeds in 1962 de lovenswaardige beslissing om het Groot Begijnhof te restaureren en de huizen en conventen in te richten voor het verblijf van gastprofessoren en studenten.
De 18de-eeuwse Hasseltse begijnenkerk vóór de verwoesting van 1944 (prentkaart begin 20ste eeuw).
Het begijnhof van Hasselt bezit vooral 18de-eeuwse huizen in Maaslandse stijl.
Een groot deel van de begijnenwoningen in Hoogstraten bestond aanvankelijk uit een aaneenschakeling van eenkamerwoningen.
Het grondplan van het begijnhof van Hoogstraten (tekening).
Gezicht op een deel van het gerestaureerde Hoogstraatse begijnhof dat integraal werd gewit.
Dank zij de vroege bescherming van het begijnhof van Diest in 1938 is de beslotenheid en authenticiteit tot op vandaag bewaard.
In het begijnhof van Diest werd naast bak- en kalkzandsteen ook veelvuldig gebruik gemaakt van de lokale ijzerzandsteen als bouwmateriaal.
In het begin van de 20ste eeuq was het Sint-Catharinabegijnhof van Aalst nog vrij goed bewaard(prentkaart begin 20ste eeuw)
Stedenbouwkundige ontwikkelingen en een zwaar luchtbombardement in 1944 vernietigden het grootste deel van het eens zo pittoreske Aarschotse begijnhof(prentkaart begin 20ste eeuw)
Het begijnhof van Anderleg was wellicht één van de kleinste. Het bestond in feite enkel uit een convent en het huis van de grootjuffrouw (prentkaart begin 20ste eeuw).
Het begijnhof van Bilzen is in de jaren 1970 verdwenen (prentkaart 1905).
Het begijnhof van Antwerpen kreeg bij een 'restauratie' in het begin van de 20ste eeuw pittoreske, maar onhistorische neomiddeleeuwse toevoegingen (prentkaart begin 20ste eeuw).
Van het begijnhof van Borgloon bleef enkel de Romaanse Groethemkapel bewaard buiten de oorspronkelijke stadsversterking (gravure 19de eeuw).
Van het ooit zeer indrukwekkende groot begijnhof van Brussel bleef na de aanleg van de Pachecowijk enkel de schitterende barokke begijnhofkerk bewaard (prentkaart begin 20ste eeuw)
Het met populieren beboomde binnenplein van het Brugse begijnhof 'Ten Wijngaarde' vormt een ruimtelijk en picturaal contrast met de omringende gewitte begijnenhuizen.
De begijnhofkerk van Dendermonde werd door het oorlogsgeweld verwoest in 1914(prentkaart 1914).
Het begijnhof van Dendermonde is een typisch voorbeeld van een pleinbegijnhof.
Het begijnhof van Diksmuide werd tijdens de eerste wereldoorlog volledig vernietigd maar vanaf 1923 waarheidsgetrouw gereconstrueerd (prentkaart vóór 1914).
Gezicht op de binnenzijde van de toegangspoort van het Gentse begijnhof 'Onze-Lieve-Vrouw-Ter Hoye' en op de Heilig Grafkapel van 1662(prentkaart begin 20ste eeuw).
Het Kortrijkse 'witte' begijnhof heeft zijn authenticiteit en beslotenheid weten te behouden.
Het klein begijnhof van Leuven, nabij de Sint-Gertrudiskerk, bestaat nog slechts uit één straat met begijnenhuizen(prentkaart begin 20ste eeuw).
Het groot begijnhof van Mechelen is op vele plaatsen niet zo goed herkenbaar(prentkaart begin 20ste eeuw ).
Het zeer goed bewaarde Lierse begijnhof kon in het begin van de 20ste eeuw rekenen op de sympathie van Felix Timmermans(prentkaart begin 20ste eeuw).
Het begijnhof van Oudenaarde is wellicht één van de meest bescheiden, maar ook meest authentieke begijnhoven in Vlaanderen(prentkaart begin 20ste eeuw).
Van het voormalige begijnhof 'Mariëndal' in Overijse bestaat vandaag nog enkel de begijnhofkapel. In het begin van de 20ste eeuw stonden er ook nog enkele originele begijnenhuizen die later werden herbouwd(prentkaart begin 20ste eeuw).
In het neogotisch begijnhof van Sint-Amandsberg staan er verschillende types begijnenhuizen en conventen naast elkaar soms met de typische Brugse traveeën op de gevels.
De laat 13de-eeuwse Sint-Catharinakerk van het begijnhof van Tongeren is opgebouwd uit Silex en mergelsteen.
In Sint-Truiden is het begijnhof nooit binnen de stadsomwalling opgenomen(prentkaart begin 20ste eeuw).
Het begijnhof van Tienen zag er in het begin van de 20ste eeuw beslist meer idyllisch uit dan vandaag(prentkaart begin 20ste eeuw).
De kapel en het dienstencentrum in het begijnhof van Turnhout, dat gekenmerkt wordt door zijn langgerekte vorm.
Logo Werelderfgoed.
Vierendertig gezinnen uit Hoogstraten krijgen het begijnhof in handen via een erfpachtovereenkomst en strikte afspraken inzake restauratie. Het begijnhof kan eindelijk gered worden !(foto 29 juni 1992).
Logo 'Het platform voor Begijnhoven'.
Een overzicht van de nog bestaande en verdwenen begijnhoven in de Lage Landen (tekening Leo Van Riel).
Illustraties van het oprolbare lied van de regel. Het dagelijks leven in het begijnhof wordt op een naïeve maar schilderachtige wijze verhaald in veertien taferelen (olieverf op doek, gemonteerd op twee stokken, 95 x 73 cm, ca. 1900, Sint-Amandsberg, Begijnhofmuseum).