OKV1973 11ste jaargang

Het schilderij van Lucassen is een artistieke verbeelding, op ironische wijze, van een tot cliché geworden idee van een' gezellig hoekje': lekker in de luie stoel, onder de schemerlamp, geflankeerd door de clivia en het schilderijtje van de Hollandse molen tussen het frisse groen. Behaaglijk bij de kachel, al staat die er toevallig niet op. 

In een samenleving waar alles wordt uiteengerafeld, logisch gemaakt, begrijpbaar en mededeelbaar, veroorloven deskundigen zich het ingewikkelde van velerlei gebieden, in 't biezonder van wat ons omringt, tot te eenvoudige eenduidigheid te herleiden.

Het is tegenwoordig beslist niet zo eenvoudig om een slaapkamerinterieur samen te stellen, dat er zo romantisch uitziet als het hier afgebeelde. Pluche en prulletjes uit oma's jonge jaren zijn onderhand al heel wat kostbaarder geworden dan nieuwe dingen. Zo'n prachtig metalen bed als u hier ziet, zal nog maar zelden bij de vuilnisbak worden aangetroffen.

De vrijheid van de burger om zijn omgeving naar eigen wensen in te richten, wordt op een aantal manieren beperkt. Op de ruimtelijke organisatie van zijn stad, zijn wijk, zijn straat, kan hij vrijwel geen directe invloed uitoefenen; die wordt geregeld door de overheid. 

leder definitief ontwerp voor nieuwbouw, herbouw of verbouwing moet onder andere door de welstandscommissie zijn goedgekeurd alvorens te kunnen worden uitgevoerd. Zowel de vormgeving van het gebouw opzich als in zijn relatie tot zijn omgeving. In de praktijk komt het neer op beoordeling van alleen dàt onderdeel dat vanaf de openbare weg te zien is: de voorgevel. 

Een straat is verschillende dingen. Zij is een doorgangsroute en toegangsweg, of een vorm van georganiseerd wonen, of een recreatieterrein (voor mensen die 'gezellig de stad in gaan' om te winkelen, voor kinderen om er te spelen, en voor de eenzame grijzaard die door de stad zwalkt om er nog deel te hebben aan het leven), - en zelfs een gebied voor politieke actie. 

Ten gevolge van de industrievestiging in de Gentse kanaalzone groeide de bevolking van Zelzate in de eerste decennia van deze eeuw sterk aan. Om een oplossing te vinden voor het daardoor ontstane huisvestingsvraagstuk werd in 1920, op initiatief van fabrieksdirecteurs en lokale overheden, een plaatselijke afdeling opgericht van de een jaar tevoren tot stand gekomen Nationale Maatschappij voor Goedkope Woningen.

Emmen is een van de zeldzame voorbeelden van goede na-oorlogse stedebouw in Nederland. Bij de verschillende uitbreidingen werd niet gebulldozerd; er is geprobeerd de aantrekkelijke gesteldheid van de terreinen uit te buiten. Er is geëxperimenteerd met nieuwe vormen. 

Het is opvallend vast te stellen dat omzeggens in elk interieur een of ander kunstwerk(je) aanwezig is. Ook de kunstwereld zelf speelt zich hoofdzakelijk binnenkamers af. In de stad zelf, langs de straat, op een plein ontmoeten wij zelden een kunstwerk, tenzij een niemand aansprekend 'standbeeld' van een meestal vergeten historisch verdienstelijk man. 

Bij plannen voor een nieuw te bouwen stedelijk milieu dat in één keer van de grond moet komen doen zich ontzaglijk veel problemen voor. Immers, in plaats van op een natuurlijke wijze te 'groeien', moet praktisch zonder aanloop het dagelijks leven er zich meteen kunnen gaan afspelen.

We kunnen onze woning leefbaar noemen wanneer we er prettig kunnen wonen. Wie beslist hierover?

Onder de themata die in het begin der zestiende eeuw veelvuldig werden behandeld, behoort de 'Aanbidding der wijzen', mede omdat dit motief de schilders ruim de gelegenheid bood rijk uitgedoste personages ten tonele te voeren. Deze vertonen zich in kunstmatige ruïnes, die overvloedig met renaissance-ornamenten zijn gestoffeerd. 

De diverse verklaringen van de betekenis van Bosch' œuvre blijken een moeilijke en niet lonende onderneming te zijn. De samenhang van zijn panelen en prenten met die van eigentijdse kunstenaars ontgaat ons voor een goed deel.

In de late middeleeuwen kende de devotie tot de H. Christophorus een ongemeen ruime verspreiding. Hij was een der populairste noodhelpers tot wie men zich blijkens het volksgeloof moest wenden tegen een onvoorziene dood. Aanschouwde men zijn beeltenis, dan was men verzekerd die dag geen onzalige dood te zullen sterven. 

Het gebeurt wel meer dat we de pointe van sommige oude illustraties, in weerwil van de verklarende tekst, niet onmiddellijk snappen. Illustratie en tekst kunnen immers desgevallend een beeldspraak of symbolen gebruiken die thans niet meer gangbaar zijn.

Ook zonder de hulp van de spottende verzen zouden we in de 'Afbeelding van den nieuwen Paus' gemakkelijk de antipaapse intenties erkennen. Hier wordt immers de draak gestoken met de rekwisieten van de Roomse eredienst. Ook de schimp van de tafereeltjes in de zwikken van het spandoek vraagt niet om veel uitleg.

De uiterlijke elementen van deze Temptatie van Sint-Antonius zijn ontleend aan bronnen die veel ouder zijn dan Teniers' tijd. De biografie van Sint-Antonius Abt werd geschreven door de kerkvader Athanasius maar de perikelen van de heilige eremiet met de duivel werden in onze streken bijzonder populair door verspreiding van verzamelingen van heiligenlevens.

Dit schilderij is een imposant werk afkomstig uit de Antwerpse kathedraal waar het eertijds fungeerde als middenpaneel van het drieluik dat het altaar van de Schermersgilde versierde. Virtuoos is Frans Floris' compositie bedacht. Met rationeel ordenende vindingrijkheid heeft hij een kluwen van lichamen gemaakt.

Kunstenaar, je bent priester, koning, magiër! Aldus in 1892 de Fransman Péladan, grootmeester in de orde van de rozenkruisers. Het kunstwerk laat iets zien van de raadselachtige werkelijkheid, die achter en in de natuur schuilgaat - dat was de opvatting van een groep kunstenaars aan het eind van de vorige eeuw, de symbolisten. 

Wie heeft niet ooit, net als de surrealist Salvador Dali, gefantaseerd dat hij van alles in de wolken zag? Zien is niet alleen de registratie met het oog, maar ook interpretatie met verstand en gevoel. Hoe vager en grilliger een vorm is, hoe meer onze fantasie moet doen. Van oudsher zijn abstracte vormen bij kunstenaars een bekend middel geweest om de fantasie te stimuleren.

Door de eeuwen heen hebben kunstenaars tal van middelen gebruikt om een andere, onwerkelijke wereld op te roepen: één van die middelen is het weergeven van armen, hoofden, ogen, oren, zonder de rest van het lichaam erbij. Laat ons nagaan hoe drie kunstenaars, Redon, Man Ray en Joe Tilson, het oog hebben afgebeeld.

'Kunst als kritiek' heeft meer dan één betekenis: men denkt eerst aan de kritiek die de kunstwerken op de werkelijkheid kunnen uitbrengen, maar de kunstwerken kunnen ook kritiek op de kunst zelf, op alle kunstwerken dus, uitbrengen, en dit is een tweede betekenis voor 'kunst als kritiek'.

Een gezicht op Antwerpen zal natuurlijk meestal ook de Schelde omvatten, die de levensader was voor de stad. Bovendien is de situatie zeer speciaal: aan de rechteroever een grote stad, aan de linker een landelijk gehucht. Die situatie heeft klaarblijkelijk zeer bevruchtend op de kunstenaars ingewerkt, want talloos zijn deze redezichten van Antwerpen, geschilderd en gegraveerd.

Het verwondert ons dat de schilder voor zijn zorgvuldige portret van de stad zo'n merkwaardige loggia plaatste, die met zijn dwingend perspectief de blik van de hoofdzaak schijnt af te leiden. Dit bedenksel, dat alleen al om constructieve redenen nooit bestaan kan hebben, biedt onderdak aan de beschouwer van het schilderij. 

Op dit schilderij van Gerad Ter Borch is de Magistraat, het stadsbestuur van Deventer, in de raadszaal van het stadhuis afgebeeld. In het midden tronen de twee burgemeesters. Zij worden geflankeerd door de leden van de vroedschap (de raad) terwijl vóór hen, bij de tafel, de vier secretarissen zijn geplaatst.

Ommegang was in de Middeleeuwen en later een optocht die door de straten van de steden trok. Deze optocht had een tweeledig karakter: godsdienstige voorstellingen wisselden af met profane groepen en uitbeeldingen.  Het voorrecht om in deze ommegang mede te gaan viel de gewapende gilden te beurt die in onze stedelijke instellingen een belangrijke rol speelden. 

Geen stad ter wereld kende in de zeventiende eeuw zo'n dynamische ontwikkeling als Amsterdam. De grachtengordel rond de middeleeuwse stad kwam in twee etappes, omstreeks 1610 en omstreeks 1660 tot stand. 

De betiteling van de schilder Jacob Vrel als een der 'intimisten', is een van die bij uitzondering bruikbare rubriceringen, waarvan de kunsthistoricus zich bedient. De 'intimisten', waaronder ook grote namen als De Hoogh, Metsu en Vermeervallen, specialiseerden zich in het interieurschilderij. 

Uit de zeventiende eeuw zijn maar weinig schilderijen bekend waarop arme mensen zijn afgebeeld. Vrijwel alleen in zinnebeeldige voorstellingen werd het motief van de armoede gebruikt. 

Brugge kende tot het eind van de achttiende eeuw een vrij grote Britse kolonie. Het is dan ook geen wonder dat bij zijn ballingschap Karel II, Koning van Engeland, zich van 22 april 1656 tot 15 maart 1659 te Brugge komt vestigen.

Toen Petrus Kaerius in 1617 te Amsterdam de atlas 'Germania inferior' uitgaf, waarvan bijgaande kaart 'Leo Belgicus' deel uitmaakte, was dit de eerste bekende atlas die afzonderlijk de Nederlanden of de zeventien provincies behandelde. Het was echter niet de eerste maal dat de zeventien provincies werden afgebeeld in de vorm van een leeuw. 

In 1594 ontving de Leidse schilder Izaak Nicolai van Swanenburgh de opdracht een aantal panelen te schilderen voor de Leidse Saaihal, waarin de verschillende bewerkingen van de wol tot laken tot uitdrukking werden gebracht. 

Terwijl de Spaanse Nederlanden in de zeventiende eeuw een onopvallend bestaan leidden, trok de nieuwe republiek in het Noorden aller aandacht. Het was dan ook opmerkelijk dat te midden van de naar steeds groter absolutisme neigende buurlanden, waar centralisering van de macht haar beslag kreeg, dit gebied een tegengestelde ontwikkeling doormaakte

Hoewel Honoré Daumier als karikaturist grote vermaardheid heeft verkregen, is hij als schilder altijd tamelijk onbekend gebleven. Niettemin werd hij juist door kunstenaars van zijn tijd, zoals bijvoorbeeld Courbet en Corot, beschouwd als een van de grootsten, ook op het gebied van de schilderkunst. 

ledereen in Vlaanderen en Nederland kent wel dat verhaal uit het Nieuwe Testament over Jezus Christus, die eerst door de Joden op een ezel, als een koning, in Jeruzalem werd onthaald, maar kort daarop door de Romeinse bezetter zou zijn gekruisigd; Jezus Christus wordt door sommigen als zoon van god beschouwd. 

Toen in 1848 een golf van revolutie over Europa was gegaan, was het proletariaat bezig zich op te richten uit het stof. In Frankrijk werd dit door een groep socialistisch denkende kunstenaars ondertekend en zij waagden het, op straffe van verbanning uit de gevestigde kunstorde, om de eenvoudige arbeider tot onderwerp van hun kunst te 'verheffen'.

Na een periode, waarin Constant meestal dieren- en mensenfiguren schilderde komen in de jaren vijftig de verschrikkingen van de oorlog blijkbaar weer bij hem boven, zoals ook in dit schilderij. De mentaliteit van waaruit en de vorm waarin het geschilderd is werd experimenteel genoemd.

Wanneer een kunstenaar door middel van zijn werk iets wil zeggen van algemene strekking en wanneer hij wil dat datgene wat hij te zeggen heeft verstaanbaar is dan staan hem in ieder geval twee dingen te doen. Hij moet gebruik maken van algemeen bekende symbolen en hij moet dit doen op een manier die de aandacht trekt. Richard van der Spek doet beide.

Een blik op dit werk, en de kijker kijkt en kijkt. De kijker wordt een toeschouwer, dit is iemand die kijkt met aandacht. Je blik kan blijven hangen of heen en weer bewegen bij de verschillende aangezichten van deze kindervrienden. Je ziet vijf bijna realistisch geportretteerde personen. 

Rik de Vos heeft doelbewust een dollar als bankbiljet gekozen, om kritiek te leveren op de laatkapitalistische politiek van de Verenigde Staten. 

'Our friendly bombs' is de naam van een manifestatie die Roland Van den Berghe in 1972 op touw zette te New York, in het Museum of Modern Art en in het Whitneymuseum maar ook op de straat, en waarbij hij de wandelaars actief betrok.

De foto die u hier afgebeeld ziet is de enige illustratie die Daniël Buren in het kader van Openbaar kunstbezit als reproduktie aanvaardt, met een tekst over zijn werk.

Heeft het nog wel zin schilderijen en beelden te maken, die slechts tot een uiterst beperkt publiek doordringen, die zich lenen tot bezitsvorming en investering, die het prestige van een kleine groep dienen en toch geen ingrijpende maatschappelijke werking krijgen?