OKV1965 3ste jaargang

Roelandt Savery die het schilderij 'Plundering van het Dorp' uit het Kortrijks museum heeft gemaakt is te Kortrijk in 1574 geboren. Dat kan men lezen onderaan een portret geëtst door de Amsterdamse Geertruy Roghman, naar het origineel van de Utrechtse portretschilder Paulus Moreelse. Algemeen wordt aangenomen dat het schilderij in 1604 is ontstaan.

Het museum voor Schone Kunsten te Gent bezit sedert 1953 een klein paneeltje waarop Maria met het Kind voorgesteld is. Voor een oppervlakkig toeschouwer schijnt dat onderwerp misschien weinig mogelijkheid te bieden tot een persoonlijke schepping vanwege het beperkte aantal personages en de onveranderlijke situatie. Niets is minder waar. 

Een Franse filosoof - ik meen dat het Alain was - heeft ergens geschreven dat beeldhouwen eigenlijk de gemakkelijkste en tevens de allermoeilijkste van alle kunstvormen is. De gemakkelijkste, omdat men in verbazend korte tijd vrij verrassende resultaten kan bereiken... kwestie van vaardigheid en gevoeligheid van de vingertoppen. 

Met dit tafereel, 'De Dood van Onze-Lieve-Vrouw', maken wij kennis met de meest boeiende schilder in de reeks van de zogenaamde Vlaamse Primitieven. Rond het sterfbed van Maria zijn de twaalf apostelen geschaard. Dikwijls werd dit thema in de middeleeuwse voorstellingen behandeld.

Bij de eerste aanblik is dit schilderij vreemd en verward, een picturale chaos waar niets onmiddellijk herkenbaars thuishoort, doch het werk is kleurrijk, heftig en opwindend, het houdt het oog in de ban. De kleur boeit door haar primair geweld en door haar dubbele tegenstelling tussen de warme kleuren roodgeel en de koude blauwen enerzijds en tussen wit en zwart anderzijds. 

Stobbaerts levert in vele van zijn schilderijen adembenemende voorbeelden van een met volstrekte schilderkunstige trefzekerheid vertolkte realistische visie op de natuur. Zo een is ook het kleine doek ‘Na de middag’: een parel van directe gedistingeerde zintuiglijkheid, nobel vakmanschap en waarachtige kunstvaardigheid.

Adriaan Brouwer is, evenals Pieter Bruegel, een haast legendarische figuur in de geschiedenis van de Vlaamse schilderkunst. Zo populair is hij zelfs, dat hij als het ware bij de lokale folklore kon worden ingelijfd. In talloze semi-literaire verhalen en blijspelen, die hun volwaardige literaire bekroning vonden in de Brouwerroman van Felix Timmermans, wordt hij ten tonele gevoerd.

Beide bij de aanvang van deze eeuw verworven door 'De Vrienden van het Museum', zijn het twee der allerbelangrijkste werken van Hiëronymus Bosch, 'De Kruisdraging' en 'De Heilige Hiëronymus in gebed' die thans de rechtmatige trots uitmaken van het Museum voor Schone Kunsten te Gent. 

Oude kinderportretten maken doorgaans een bevreemdende indruk. Er gaat een aangename en open indruk uit van het portret als geheel. Tegelijk verbaast ons de kledij. Het staat stijf van de zijde en de strikken. Houding en mimiek zijn van die der volwassenen afgekeken. Een jurk hoort helemaal niet meer bij een jongen, dan werkt het geheel enigszins onthutsend. 

Veertig terracottabeeldjes, thans in het Provinciaal Gallo-Romeins Museum bewaard, heeft men maar één verklaring kunnen vinden, nl. een wijoffer, al kan niet goed uitgelegd worden waarom er in dat geval voorstellingen voorkomen van zovele godheden, Fortuna, Minerva, Moedergodinnen, Venus, Bacchus.

Verluchte handschriften zijn voor de kunstminnaar steeds grote onbekenden geweest. Hem worden in de openbare collecties voornamelijk beeldhouwwerk, schilderijen en produkten van de kunstnijverheid getoond. Met de hand geschreven boeken met miniaturen gesierd horen daarentegen vaak in bibliotheken thuis. 

Het expressionisme dat zich niet laat meeslepen door de aandriften van het onderbewustzijn; een expressionisme dat de emotie, hoe fel ook, slechts onder een gelouterde en geordende vorm tot uiting laat komen is door Brusselmans hardnekkig en exclusief nagestreefd.

Toen in 1930 het Maagdenhuismuseum zijn deuren voor het publiek opende, heeft men wel zorg gedragen de prachtige reeks van 63 papkommen in Antwerps plateel een ereplaats toe te kennen. 

Het werk van Saverijs behoort bij de kunst, die de groep der Vlaamse expressionisten voortgebracht heeft. Hij is het impressionisme trouw gebleven, terwijl ietwat oudere schilders van zijn generatie, die veel meer dan hij naar de trant van Emiel Claus gewerkt hadden, naar het kamp der expressionisten waren overgelopen.

Wanneer U naar deze Kruisiging kijkt dan wordt U getroffen door de abnormale verhouding tussen de drie kruisen die hoog oprijzen boven het landschap en de massa mensen die zich rond de plaats van de kruisiging beweegt. De schilder heeft dit panneel in twee delen opgevat: boven Christus en de twee moordenaars, beneden de menigte toeschouwers.

Het leven van Zannekin vertellen in negentien prenten is geen kinderspel ook niet wanneer men de houtsnede gebruikt als 'medium'. In het gewone 'stripverhaal' kan men de geschiedenis uitrafelen, het aantal tafereeltjes vermenigvuldigen om van het ene tot het andere topmoment over te gaan. De Grave geeft alleen de topmomenten

'Hier is het dat U werkt, Meester?' 'Ja, inderdaad, altijd hier, nooit elders; zelfs niet in openlucht... In zijn atelier is het dat een kunstenaar moet werken! Daar is het dat hij zich best concentreren kan op het mysterie van het licht...'De vraag was gesteld geworden door Laenen en de Bendère die Jakob Smits in zijn atelier waren gaan opzoeken.

In 1933, één jaar voor zijn overlijden, voltooide Pablo Gargallo te Parijs de meer dan levensgrote 'Profeet'. Dit kunstwerk is de bekroning geworden van een ganse evolutie die de kunstenaar ononderbroken heeft doorgemaakt.

Al is de blanke heerlijkheid van dit paneeltje, na eeuwen, tot kostbare ivoortoon getaand, toch ademt de prilste, lichtende lentelucht er doorheen. Hoe kan zulk kleinood ontstaan zijn? Ik stel me voor: in de volstrekte stilte en afzondering van Van Eyck's werkkamer, in een staat van vervoering.

De periode waarin Eugeen Laermans zijn 'Stakingsavond' schildert is er een van sociale beroeringen en industriële vooruitgang.

Alhoewel wij aan de hand van een aantal documenten weten dat de Brugse stadsmagistraat en de kerkbesturen herhaaldelijk bestellingen aan het atelier van Jan Provost hebben toevertrouwd, is er toch maar één werk bewaard gebleven dat, op grond van diezelfde documenten, met zekerheid aan hem mag worden toegeschreven.

Vreemd schilderij, zult u zeggen, waar ik absoluut niets van begrijp. Verwarrend werk dat mij wel intrigeert, maar niet ontroert. Ofwel: studentengrap, die ik niet kan aanvoelen als kunst... Het zijn de opmerkingen die men hoort over ieder surrealistisch werk en zeker over een schilderij van René Magritte.

Naast een belangrijke verzameling Rubensschilderijen van grote afmetingen bezit het Museum voor Schone Kunsten te Brussel ook tal van olieverfschetsen van deze Meester. Onder meer een reeks van twaalf schetsen die onderwerpen illustreren meestal ontleend aan de 'Metamorfosen' van Ovidius en waartoe ook 'De Val van Icarus' behoort.

Dit beeldje stelt Maria-Magdalena voor: het werd vervaardigd in een Brussels atelier en dagtekent uit de laatste jaren van de 15e eeuw. De heilige draagt een tulband die door een band onder de kin wordt vastgehouden en het gelaat omlijst. Door die schikking wordt de aandacht gevestigd op het nauwkeurig gedetailleerd aangezicht. 

Speelse fantasie en gebruik van extravagante vormdetails en voorstellingsonderdelen, twee soorten elementen die nagenoeg altijd wijzen op het tijdelijk heersen van een 'mode', zijn nu precies karakteristiek voor de Vlaamse schilderkunstige produktie die aangeduid wordt met de verzamelnaam 'Het Antwerpse Maniërisme van omstreeks 1520'. 

Adriaan van Ostade is mèt Jan Steen wel één van Hollands meest populaire zedenschilders uit de zeventiende eeuw. Hij zag het levenslicht te Haarlem in 1610. Zijn ouders waren Brabanders. Tot aan zijn dood in 1685 was van Ostade nagenoeg onafgebroken werkzaam in de Spaarnestad.

Het is U wellicht reeds opgevallen dat 'Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen' gemiddeld één op zes spreekbeurten aan het onderzoek van een portret wijdt. Waarom die voorkeur? Omdat de schilders van de Lage Landen, van Jan van Eyck tot Rik Wouters, op het gebied van het portret veruit hun meest volgehouden reeks meesterwerken hebben geleverd.