OKV plus 1999.1

De bakermat van René De Herdt is: geschiedenis. 'Mijn ouders woonden in Ekeren, bij Antwerpen. Op het einde van de Tweede Wereldoorlog begon het als bij donderslag V1 bommen te regenen. Zo erg dat het fluitconcerten moeten geweest zijn. Op een dag werd het huis van mijn grootmoeder getroffen. Tijd om in de kelder te vluchten ontbrak haar ... Mijn ouders vluchtten. Naar Sint-Pauwels in het Waasland. Naar een oom die molenaar was. Daar werd ik geboren. Op 22 februari 1945. Jaren heb ik geloofd dat mijn wieg in de molen stond. Maar dat was een heerlijk fabeltje: mijn wieg stond in het molenhuis. Mijn wieg, dat is veel gezegd. Mijn ouders kwamen met lege handen in Sint-Pauwels toe. Dokter Verbraecken die de bevalling inleidde, leende ons een wieg en dekens. Zo wil het toeval dat Paul Verbraecken, conservator bij de Stedelijke Musea van Antwerpen, en ik in dezelfde wieg gekoesterd werden.' 

Als historicus blikt René De Herdt graag in de geschiedenis terug. En almaar komt hij bij mensen uit die om verschillende redenen belangrijk voor hem waren. Hij zegt: 'De humaniora heeft me ge­vormd. Er waren leraren als Bart Mesotten die het vak geschiedenis helemaal opentrokken en verrijkten met hun enorm intellectueel kapitaal. Het waren lui met visie. Bezield. Gedreven. Met impulsen uit sociale, economische, literaire, culturele context gooiden ze het vak compleet open. Haesaerts bijvoorbeeld vertaalde een boek uit het Frans over de kunstenaars van Sint-Martens-Latem en lichtte zijn werk toe in de klas. En hij vergeleek Indische verhalen met passages uit de Griekse mythologie. Hij en de anderen knoopten draden samen tot één grote leidraad en brachten ons naar de maalstroom van het wereldgebeuren. Fascinerend was het.' Hij roert in zijn koffie en de jaren aan de universiteit komen aan de oppervlakte. 'Karel Van lsacker, Libert Van der Kercken, ... Ze brachten een sfeer aan die lichtjes magisch was, die tintelde en ons betoverde. En ook in Gent, waar ik de licenties doorliep, stuitte ik op fantastische mensen. Zoals Adriaan Verhuist en Herman Balthasar. Het was trouwens professor Balthasar die de gangmaker was van de industriële archeologie in Vlaanderen. Hij zag hoe die golf zich ontwikkelde in Engeland en hij zag meteen het belang ervan in.' 

Nochtans leek René De Herdt in de wieg gelegd voor landbouw­geschiedenis. Zijn ouders hadden een bloemisterij en hij keek uit over de historiek van de horticultuur. Ik denk niet dat ik een boek liever schreef dan De Geschiedenis van de Floraliën in Gent. Al had dat ook te maken met de mensen die ik tijdens het veldwerk ontmoette. 'Je kan je niet voorstellen met welke primitieve middelen planten geforceerd werden. De Floraliën werden in februari gehouden, toen. Voor rijkelui was dat niet zo'n probleem: die hadden wel serres of een mooie orangerie. Maar de kleine man? Sommige mensen sliepen bij hun planten, heus. Om te kijken hoe hun planten op wisselende temperaturen reageerden bijvoorbeeld. 

Ik weet het: financieel gewin was niet onbelangrijk. Maar er was ook de ongelooflijke drijfveer om iets te realiseren. De drang om zichzelf te ontplooien. Dat geldt ook voor de basis van dit museum.

Het behoorde een kunstschilder uit Geraardsbergen toe. 

Waarom hij die fabriek begon? Om inkomen te genereren, natuur­lijk. Maar ook om iets meer te doen. Om iets uit zichzelf naar buiten te laten komen. Om iets te verwezenlijken. Het moment van de blikseminslag, het rijpingsproces, het ogenblik waarop de inwendige mens met zijn project naar buitentreedt, ... dat zijn uitermate fascinerende situaties. 

De realisatie van het MIAT was pionierswerk. Het was ruw werk op braakliggend terrein. 'Ik zat op het archief te Gent toen via een politieke beslissing het licht op groen sprong om iets te doen met het potentieel aan industrieel erfgoed. Gent had immers een indruk­wekkend industrieel verleden en herinnerde zich nog goed hoe in de 19de eeuw de mechanische vlas- en katoennijverheid floreerde. Maar het gevaar dreigde dat zowel de persoonlijke ervaringen zouden vervagen als dat de industriële relicten verloren gingen. We begonnen dus te verzamelen. We spraken mensen aan. 

We vulden opslagplaats na opslagplaats. Helaas hadden we geen referentiekader. Geen strategie waar we konden op terugvallen. Het was zoeken en hard werken en flexibel zijn en uitdokteren. We leerden terwijl we bezig waren. Middelen waren schaars, de wil om iets te verwezenlijken groot. Ik heb zelfs les gevolgd aan de avondschool om iets over textiel op te steken ... Omstreeks 1989 was de overheid echter zover om dit pand aan de Minnemeers als museum in te richten.' 

En René De Herdt blijft het over mensen hebben. 'Je begint bij de eerste industriële Revolutie, je verdiept je in de tweede en je belandt bij de actuele derde. Maar je kan de machine niet loskoppelen van de mens; noch van de politieke, economische, sociale, culturele en aanverwante implicaties. Daarom vertellen we in dit museum een verhaal, een verhaal waarin de evoluerende en revolutionaire technieken verweven worden met maatschappelijke gedragingen. Daarom ook hebben we oor voor de mondelinge traditie en geschie­denis. Dit museum is geen eiland. Tal van vrijwilligers leggen er hun hart en ziel in. Ze komen werken. Ze komen vertellen. Ze informe­ren. En we ervaren dat de beste tentoonstellingen over de mens vertellen. Het erfgoed is het draagvlak van het museum, de mens is de bezieler ervan, de verteller. 

Het is een parcours dat van het C.C. De Werf leidt naar het museum Oud-Hospitaal en het Oud-Schepenhuis, dat het publiek aan des schrijvers hand voert van 't jaar 1800-en-zoveel naar de wereld van vandaag. Onderweg ontmoet men Boon in al zijn facetten. 

De tentoonstelling vormt de spil van het Boonjaar '99, een jaar waarin Aalst zal bruisen van de Boonactiviteiten. Zo zullen de theaterproducties Eros en de eenzame man door Tom van Dijck en De Kapellekensbaan door De Korre hernomen worden. 

Het cultureel centrum besteedt echter ook de nodige aandacht aan Boons fascinatie voor de film. In de vorm van een filmfestival wordt een bloemlezing van avant-gardefilms getoond, die van grote invloed zijn geweest op Boons werk, maar ook films en documen­taires die gebaseerd zijn op Boons oeuvre worden mee in het filmprogramma van het Boonjaar opgenomen. 

Naast deze culturele programmatie worden nog tal van neven­activiteiten georganiseerd die het populaire karakter van Boons werk ten volle aanspreken, zoals een avondje 'eten op zijn Vlaams' en een spetterend volksbal. Want 't jaar '99 wordt een heus Boonfeest! 

De opbouw van de tentoonstelling is helder en verzorgd, al  had ik even moeite om het begin ervan te vinden. Een plannetje bracht soelaas, evenals de ongedwongen hulpvaardigheid van het zaalpersoneel. Maar eens deze drempel genomen, is het genieten van een expo die wonderwel aansluit bij de architectuur van dit museum. Die werken zijn hier thuis. 

Dit geldt minder voor een aantal nu in onbruik geraakte genres. Een eeuw geleden hoorden die tot het obligate aanbod. Zo zijn er de pronkstukken van de Salons, die hun schepper een onsterfelijke roem moesten opleveren, maar die nu gevoelens oproepen die schommelen tussen milde verbazing en geïrriteerde aversie. Naturalistische bezoeken bij pachters, ravottende bedelaars en ontuchtigen of bacchanalen van iets te mollige blanke nimfen op ettelijke vierkante meters geëtaleerd, brengen ons niet echt in vervoering. Maar daartegenover staan tal van ontdekkingen waarvoor we de goede smaak van Fernand Scribe dankbaar mogen zijn, gaande van een Anders Zorn van topkwaliteit tot een reeks rake schetsen van Eugène Fromentin. Ook Scribes verzamelwoede kwam het Gentse Museum ten goede. Hij stimuleerde de aankoop, fluisterde de Vrienden van het Museum goede raad in, verleidde kunstenaars (of hun familie) tot giften, maar deed zelf ook tal van schenkingen. Meer nog, na zijn dood kwam het museum een indrukwekkend legaat toe. Merkwaardig man! 

Maar komt dit alles nu uit de verf op deze tentoonstelling? Ik ben geneigd ja te zeggen, met een klein voorbehoud evenwel. Het dunkt mij dat verkeerdelijk de indruk wordt gewekt dat Scribe enkel in hedendaagse schilderkunst en beeldhouwkunst geïnteresseerd was. Dat strookt niet met de realiteit. De uitbouw van de collectie oude kunst was eveneens zijn werk. Bovendien legde hij de grondslag voor de verzameling van het Museum voor Sierkunst. Een beperkte opstelling met enkele markante stukken had ook op die facetten van Scribes gedrevenheid de aandacht mogen vestigen. Nu verneem je dit bij het lezen van de (voortreffelijke) catalogus, tenminste als je iemand bent die catalogi leest.

Spilliaert is een graficus en schildert met een gemengde techniek van pastel krijt, aquarel, gouache en Oost-Indische inkt op papier of karton. Terecht kan hij een autodidact worden genoemd: zijn studietijd aan de Academie van Brugge is slechts van zeer korte duur. Toch wordt hij al bij het begin van zijn carrière geïntroduceerd in de betere kunstkringen. Zijn vriendschap met de schrijver Edmond Deman brengt hem in contact met de schrijver Emile Verhaeren, die hem op zijn beurt introduceert in Parijs. Daar komt Spilliaert in aanraking met het werk van Matisse, Munch en de Nabis, die in de jaren van de 'Belle Epoque' een grote publieksbelangstelling genieten. Ongetwijfeld hebben die contacten implicaties gehad voor de ontwikkeling van zijn eigen stijl. In Antwerpen wordt na de oorlog de opmars van het Vlaams expressionisme ingezet, door de oprichting van de kunstvereniging Sélection. In 1921 organiseren ze een salon, waar Spilliaert exposeert met een groot deel van zijn werken. Dit salon geldt als de eerste reünie van het Vlaams expressionisme. 

In 1928 overschrijdt Spilliaerts werk de landsgrenzen door zijn deelname aan de opmerkelijke tentoonstelling L'art belge depuis l'impressionisme in Parijs. De grote internationale doorbraak komt echter pas na zijn dood. Zijn naam wordt opgenomen in het pantheon van de moderne Belgische kunst. Grootsteden over de hele wereld stellen zijn werk tentoon. 

Een minder gekende, maar ontzettend interessant kunstenaar is Albert Rubens (Tielt, 1944). 

Zijn expositie vormt een mooie confrontatie met Van Severen, hoewel ze alleen maar de abstractie gemeen hebben. De inspira­tiebron van Albert Rubens is niet het gevoel of een of ander filoso­fisch standpunt, maar de wiskunde, de meetkunde. 

De schilderijen, zwarte geometrische figuren op een witte achter­grond (en vice versa) of één lijnenspel, zijn eigenlijk niet het echte werk, maar het resultaat van het echte werk. Zijn vroeg oeuvre is het resultaat van het verschuiven van vlakken. Bij zijn huidige (en boeiendste) werken vertrekt Albert Rubens van een kubus. Op de wanden van een kubus bepaalt de kunstenaar punten die beantwoorden aan welbepaalde coördinaten op de x-, y- en z-as. De geest tast met een zekere dwangmatigheid en wiskundig correct de ruimte af. De werktekeningen (te zien op de bovenste verdieping van het museum) onthullen ongemeen boeiend de gedachtengang. Zo een werktekening is eigenlijk de echte Albert Rubens. De figuur die ontstaat door zo een aantal punten te verbinden wordt overge­bracht op doek of papier, zonder alle hulplijnen, projecties, coördinaten,... De geometrische zekerheid wordt  mysterie.

Deze exploratie wordt ook sculpturaal uitgewerkt in staal, graniet en gelakt hout, in grotere en kleinere formaten.

Ter gelegenheid van het Van Dijck-jaar dat aanvangt op 15 mei, werd de laatste hand gelegd aan de restauratiewerken in de sint-Pauluskerk. 

In feite is men reeds op het einde van de vorige eeuw begonnen om deze prachtige kerk met mondjesmaat op te knappen, maar vanaf 1994 besloot men er geld en spoed achter te zetten. 

Beelden en schilderijen waren zwaar aangetast, zowel door de tijd en het vocht als door de zware brand uit 1968, en er waren intussen muurschilderingen gevonden die ook de nodige zorgen vereisten. De meeste aandacht werd echter besteed aan de restauratie van het schilderij De Kruisdraging, een meesterwerk van de hand van de toen slechts 18-jarige Van Dijck. Het maakt deel uit van de 15 mysteries van de rozenkrans, een reeks van panelen, alle van hetzelfde formaat, die dateren uit circa 1617. Het is een unieke suite uit de geschiedenis van de schilderkunst, door 11 meesters uit de Antwerpse schilderschool uitgevoerd. 

Bij de terugplaatsing van De Kruisdraging op 20 november jl. werd de Sint-Pauluskerk weer de enige plaats ter wereld waar zich nog een Rubens, een Van Dijck en een Jordaens op hun originele bestemming bevinden.