Nationaal Visserijmuseum - Van jager tot technicus: de visser vertelt

Het oude museum had zijn beste tijd gehad: "Oud-burgemeester Honoré Loonens was in  de jaren 1960 de bezieler  van een nationaal  visserijmuseum, maar het duurde  tot 1974 vooraleer het zijn deuren opende. In de loop der jaren werd er bijgebouwd, maar het werd vooral tijd voor een andere manier van presenteren. De gemeente Koksijde investeert gelukkig veel in cultuur, eerder pakte ze al het Sitemuseum Abdij Ten Duinen 1138 aan. Voor de uitbouw van het Nationaal Visserijmuseum deed de gemeente ook weer een beroep op het erfgoedprojectbureau Monument  in Ontwikkeling (MinO).  Een rijke verzameling is niet alles, het MinO vond dat daar een rode draad moest doorlopen. Voortaan zal het dus de visser zijn die vertelt wat er in de loop van de geschiedenis allemaal gebeurd is. De technologie van vandaag helpt natuurlijk bij een andere ontsluiting. Vroeger was er enkel het tekstbordje."

U betreedt het museum langs wat Lanszweert "een sas" noemt. Eerst komt u in het vrij toegankelijke bezoekerscentrum waar de hedendaagse visserij wordt belicht en waar u de relicten van het Vlaamse visserswezen via een touchscreen kunt oproepen.

Hier bevindt zich het scheepsjongensatelier van het museum. U kunt er de bouw van scheepsmaquettes van modelbouwclub De Dissel ter plaatse volgen. Voor de kinderen vinden hier workshops plaats, we horen de scholen al toekomen. Leg eens een zeemansknoop, brei een stuk visnet of een vismandje op een malletje. Of ze kunnen  er een touw draaien van drie strengen (touw-slaan) of een scheepsromp in elkaar puzzelen waardoor ze inzicht krijgen in de drie dimensies van een vaartuig. En de elementaire wetten van de mechanica gaan er zo in terwijl ze takels bedienen of de zeilen hijsen.

Via een nieuw sas komt u van het bezoekerscentrum in het museale gedeelte dat u verrassend genoeg weer op straat zet. We staan voor het gereconstrueerde huisje, met moestuin, van een paardenvissersfamilie. Niets nieuws, want voor de sluiting kon u hier ook al de meubeltjes uit het interbellum en het vissersalaam zien, of toch: "Nu zal de familie de bezoekers ontvangen. Grootvader,  in de vorm van een levendige pop, zal vanuit zijn schommelstoel over zijn leven als visser vertellen. De haringen, die u bovendien zult kunnen ruiken, knisperen ondertussen op de gloeiende stoof. En zo kunt u er nog grootmoeder treffen, die past op de baby van haar dochter die garnalen gaan vangen is, en een 12-jarige met bronchitis, ook zij brengen hun verhaal. Op de audiogids zal u keurig Nederlands of het dialect van Oostduinkerke  kunnen kiezen." De paardenstal  kunt u ook inkijken, met het paard van de (echte) paardenvisser van het museumcafé De Peerdevisscher, behalve als hij naar zee is.  In de schuur treffen we zowel visserij- als landbouwgereedschap, want de visser was ook een "dunne" boertje (een keuterboer): "In de duinen had hij een lapje duinakker die hij bemestte met visafval, 'zeevette' zoals ze hier zeggen. "

Van hier neemt de visser ons mee naar het strand. Want via nog een sas staat u plots met uw twee voeten op het strand, letterlijk. U ziet, ruikt en hoort de zee waarin de rijzige strandvisser te paard en een vrouw met steeknet aan het werk zijn. Een scheepswrak ligt verzonken in het zand waar de bezoeker kennismaakt met een nevenactiviteit van de visser, de strandjutterij. Aan de hand van verschillende vissersnetten, die in het museum zelf worden gebreid, worden de vissersmethoden geïllustreerd, netten die geduwd of getrokken worden of vast opgestelde netten waarin de vis zich laat vangen.

Lanszweert legt uit waarom we de strandvisserij het eerst te zien krijgen: "Vissen op volle zee is van een veel latere datum.  Er werd wel al gevist in "yden", dat waren een soort natuurlijk havens die droog kwamen te liggen bij eb. Oostduinkerke had zijn eigen haven waarrond  in de eerste helft van de 13de eeuw het vissersdorp De Nieuwe Yde ontstond dat gereconstrueerd werd in Domein Raversijde. De zeevisserij begon zich als industrie pas te ontwikkelen toen de primitieve vaartuigen evolueerden en dankzij nieuwe conserveringsmethoden."

De kunstverzameling van het museum is hier opgesteld, een beetje als tegenhanger van al dit decormatige: "De zonneklopper, van het strand gejaagd door de regen, zal misschien snel wat meepikken in de wisselende decors van het vissershuis, de kust, en verder de scheepswerf en de steiger, maar geïnteresseerden kunnen onze zeelandschappen van Edgard Farasyn, Albert Crahay en Louis Artan bewonderen."

Een 18 meter lange tijdslijn die van de 12de eeuw tot 2000 loopt en geen minuut verveelt, dat was de uitdaging. Daarom werd het historische beeldmateriaal  gelinkt aan één vissersfamilie, de Leheins: "Bij veel gebeurtenissen waren telkens Leheins betrokken. Bij de vissers die in de Eerste Wereldoorlog naar Engeland trokken, bij hen die omkwamen door de mijnen in de Tweede Wereldoorlog, bij de overschakeling naar de horeca, en ga zo maar verder. " Zonder  de boordapparatuur  van vandaag waren vissers uitgeleverd aan de genade van god en de toorn van allerlei zeespoken met de Roesschaert op kop: een wezen dat half mens half vis was, met een vuile rosse baard en een bek van een kabeljauw. Om het (bij)geloof in beeld te brengen werd het visserkapelletje van Notre-Dame des Dunes in Duinkerke nagebouwd. Hier zal het Petruslied (samen met Sint-Ides-Bald is Sint-Petrus de patroonheilige van de vissers) weerklinken dat ingezongen werd door het plaatselijke kerkkoor van Oostduinkerke. Hier zijn ex voto's te zien, bedevaartsvaantjes, wassen figuurtjes die werden aanbeden...  Met de dood in de ogen zwoeren vissers boetedoening als ze ooit levend terugkwamen. Op een scherm trekken de grote, nog authentieke  vissersprocessies van Meetkerke, Wenduine en het Noord-Franse Grand-Fort­ Philippe voorbij.

Van de scheepswerf waar het naar looistoffen ruikt, gaat het naar de steiger. Op een monitor is de restauratie van het beschermde vaartuig OD1.Martha  uit 1942 te volgen. Vroeger stond de boot onder de blote hemel naast het museum maar nu is het 7.788 kg wegende gevaarte veilig tussen de museummuren beland. Daaronder zult u de zeevissen zien rondzwemmen. Hier kunt u ook de door het buitenland benijde collectie scheepsmaquettes zien die een overzicht geeft van alle types van vissersvaartuigen die in de loop van de Vlaamse geschiedenis werden gebruikt. Niet alleen de schepen veranderden, maar ook het type visser deed dat, zegt Lanszweert: "Van een jager die de visser. vroeger was, is hij geëvolueerd naar een technicus. Vroeger hingen vissers veel meer af van het gedrag van de zeezoogdieren en het weer. Nu vertelt de dieptemeter hen waar de vissen zwemmen. En nu heb je de gsm, waar vroeger werd gecommuniceerd door radioverbindingen in morse. Sinds de radio is er toch een beetje zicht op redding... " De bezoeker kan experimenteren met de morsesleutel of een e-mail in morsetekens naar het thuisfront zenden. En radioamateurs kunnen hier op 4 november, de verjaardag van de maritieme radio in ons land, de hele dag lang uitzenden. Met een soort ganzenbord, maar dan met scheepjes, kan het gezin hier in een handomdraai over de visserijgeschiedenis leren. In  de  jaren 1930-'40 werd de  sprotvisserij in Franse wateren  illegaal bedreven door  Belgische vissers. Soms moest men het vistuig achterlaten en op de vlucht slaan voor de Franse visserijwachtschepen of 'de garde pêche'. Ook u dient voor een controleschip op de vlucht te slaan. Ga elf stappen terug.