OKV
Margaretha van Oostenrijk

Margaretha van Oostenrijk even terug naar huis

Artikel

Tot juli 2016 zal het Kunsthistorisches Museum (KHM) in Wenen een diptiek uit het Museum voor Schone Kunsten te Gent tentoonstellen: een devotieportret van Margaretha van Oostenrijk, landvoogdes der Nederlanden (1507-1515, 1518-1530). Het werk wordt toegeschreven aan de Meester van 1499, een navolger van Hugo van der Goes.

Het hoeft niet te verbazen dat een portret van de prominente Habsburgse dame gekozen werd om een jaar in Wenen te verblijven. Het bruikleen vindt plaats in het kader van Flandern zu Gast, een samenwerkingsproject tussen het KHM en de Vlaamse regering, waarbij over een periode van vijf jaar om het jaar een werk uit een Vlaamse collectie geëxposeerd wordt in de in 2013 geopende Kunstkammer. Dit is ‘een museum in het museum’, naar het voorbeeld van de kunst- en curiosakabinetten die zo populair waren in het vroegmoderne Europa.

Margaretha van Oostenrijk

Margaretha van Oostenrijk knielt voor de Heilige Maagd. Aangezien Margaretha hier geen rouwkledij draagt, valt het werk te dateren voor het overlijden van haar echtgenoot Filibert II van Savoye in 1504. De wapenschilden op de mantelkap zijn die van Oostenrijk, Bourgondië, Vlaanderen en Savoye. 

Margaretha van Oostenrijk

Een zaal in de Weense Kunstkammer is gewijd aan Margaretha, dochter van keizer Maximiliaan I van Oostenrijk en Maria van Bourgondië en de tante van keizer Karel V. Ze speelde een belangrijke politieke rol en was een al even belangrijke mecenas en verzamelaarster. Bernard van Orley en Gerard Horenbout werkten voor haar en ze bestelde verluchte handschriften bij de beroemde muziekkopiist Petrus Alamire (die nu centraal staat in de kathedraal van Antwerpen). Haar verzameling lag mee aan de basis van de befaamde Habsburgse kabinetten.

In de Margarethakamer resideerden eerder al een triptiek met de jonge Karel als koning van Spanje van de hand van Jan van Battel (Stedelijke Musea, Mechelen) en een paneel met Isabella van Portugal van de hand van Petrus Christus (Groeningemuseum, Brugge) te gast. Het eerste werk – dat ondertussen op de Vlaamse topstukkenlijst staat – kwam er op bestelling van Margaretha; het tweede maakte deel uit van haar collectie en beeldt haar overgrootmoeder af.

Oostenrijk-België

De samenwerking komt niet uit het niets: Oostenrijk en België hebben een rijke gedeelde geschiedenis met de Habsburgers als link. Hun persoonlijke smaak heeft er toe geleid dat het KHM één van de voornaamste verzamelingen Vlaamse kunst ter wereld bezit, samen met het Prado in Madrid – niet toevallig ook een Habsburgs bastion. Het toeristische potentieel hiervan is de Vlaamse instellingen niet ontgaan. Op 13 juli opende minister-president Geert Bourgeois (N-VA) in de aanwezigheid van de Oostenrijkse president Heinz Fisher de tentoonstelling Fäden der Macht, waarvoor enkele zestiende-eeuwse wandtapijten uit de depots komen. Bourgeois en minister van Toerisme Ben Weyts (N-VA) waren in Wenen om de banden aan te halen op het vlak van handel, toerisme en cultuur. Uiteraard kwam ook een verdere samenwerking tussen het KHM en de Vlaamse musea ter sprake.

Pieter Bruegel

Pieter Bruegel de Oude - Dulle griet

De eeuw van Bruegel

Het meest spraakmakende voorbeeld is de tentoonstelling Vorstelijk verzameld uit 2011-2012. Wegens werkzaamheden aan het KHM ontstond toen de unieke gelegenheid om een vijftigtal schilderijen uit de collectie – waaronder enkele topstukken – tentoon te stellen in het Groeningemuseum. Daar krijgt het KHM nu iets voor in de plaats. In 2019 wordt de vierhonderdvijftigste verjaardag van de dood van Pieter Bruegel de Oude herdacht. Minister Weyts kondigde in Wenen een grootse tentoonstelling in het Koninklijke Museum voor Schone Kunsten te Antwerpen (KMSKA) aan, die zal gaan over de ‘eeuw van Bruegel’. Het KHM zal op zijn beurt een monografische tentoonstelling over Bruegel opzetten, de grootste ooit. Met een kwart van de als authentiek beschouwde Bruegels in haar bezit, is het KHM de beste kandidaat voor een dergelijke expo. Beide tentoonstellingen zullen worden gecureerd door Bruegel-kenner Manfred Sellink (KMSKA, voorheen Musea Brugge). Weyts kreeg in Wenen bevestiging dat ook in het KMSKA werken uit hun collectie te zien zullen zijn. Het KHM hoopt dan weer één van de absolute Vlaamse topstukken in bruikleen te krijgen: Dulle Griet, één van de enige twee Bruegels in Vlaams bezit (beide Museum Mayer van den Bergh, Antwerpen). Mocht dit er van komen, dan zou het werk voor de eerste maal in vier eeuwen terugkeren naar de keizerlijke verzameling waar het ooit deel van uitmaakte.