Farasyn - Een kapitaal stuk voor Antwerpen

De afgebeelde vismijn maakte deel uit van de grote vismarkt, ontworpen door stadsarchitect Pierre Bruno Bourla in 1841. De vismarkt was gesitueerd in het historische stadscentrum, vlak naast het Steen. Links op het schilderij is de hoektoren van de burcht te herkennen. Het lappendeken aan metselwerk is uiterst accuraat weergegeven.

In 1883 moest de vismarkt plaats ruimen voor de nieuwe Scheldekaaien. Het hele burchtgebied werd gesloopt met uitzondering van het Steen, en een nieuwe vismarkt werd gebouwd op het Antwerpse Zuid. Met de titel De oude vismijn in 1882 benadrukt Farasyn het documentaire karakter van het schilderij. Centraal op het doek is de dagelijkse visafslag te zien, een oud gebruik waarbij verse vis ‘gemijnd’ werd. De mijn fungeerde als een groothandel, bestemd voor visverkopers of visopkopers. De kleinhandel vond plaats aan de ‘visbanken’, onder de overdekte galerijen. Bij het mijnen werden de loten verkocht per afslag, een gemachtigde riep eerst de hoogste prijs waarna hij het bedrag stapsgewijs liet dalen tot men aangaf de partij te kopen. 

De oude vismijn in 1882 markeerde de artistieke doorbraak van de jonge Farasyn. De invloed van het realisme is duidelijk zichtbaar in de onverbloemde weergave van de personages en de architectuur. De Vlaemsche School loofde het als: een geleerd werk met vele noten, gelijk aan een prachtstuk, dat een schrijnwerker aflevert, terwijl de krullen er nog bijhangen, het belegsel niet overal vastgelijmd en het politoersel niet ingewreven is. Ook het Brusselse tijdschrift L’Art Moderne prees zijn scrupuleuze observatie van de natuur.

Aanvankelijk maakte Farasyn kleinschalige, glad afgewerkte schilderijen die sterk aanleunden bij het werk van zijn leraren aan de Antwerpse academie. Vanaf zijn vijftiende volgende hij les tekenen bij Polydore Beaufaux, schilderen bij Jozef Van Lerius en compositie bij Nicaise De Keyser. In de jaren 1880 verliet Farasyn het comfort van zijn atelier om in open lucht te gaan werken. Vijf jaar later kreeg hij zelfs de toelating van de stad om met een rijtuig op pleinen en straten te staan en stadsgezichten te schilderen. Dat de schilder rechtstreekse observatie belangrijk vond maakt hij duidelijk door zijn zelfportret aan de linkerzijde van De oude vismijn toe te voegen. Hij verschijnt als stille observator, met de blik op het papier gericht en tekenmateriaal in de hand. De veranderingen in Farasyns stijl houdt mogelijk verband met de aanwezigheid van de schilder Charles Verlat die vanaf 1877 les gaf aan de Antwerpse academie. Het gematigd realisme van Verlat had een grote invloed op de jonge generatie. Hoewel De oude vismijn ons wordt voorgehouden als een momentopname, is het een zorgvuldig samengestelde compositie. De schetsen die Farasyn naar het leven maakte werden in zijn atelier samengevoegd tot een coherent en aanschouwelijk geheel. Deze benadering gaat terug op zijn klassieke vorming waarbij meerdere compositie- en detailstudies voorafgingen aan het uiteindelijke schilderij. 

Na het succes van De oude vismijn maakte Farasyn een herwerking van dezelfde compositie. Deze tweede, kleinere versie is duidelijk schatplichtig aan De oude vismijn in 1882, maar is zeker geen slaafse kopie. Door gebruik te maken van een staand formaat en het gezichtsveld naar rechts te verplaatsen komt het Steen prominenter in beeld. Opvallend is de gelijkenis met een foto die de burcht vanuit een gelijkaardig standpunt weergeeft. Mogelijk moest de kunstenaar hier gebruik van maken omdat de vismijn al afgebroken was ten tijde van de tweede versie. Hoewel het gezichtspunt op de herwerking gewijzigd is, kopieerde hij de huizengroep op de achtergrond, en de architectuur aan de linkerzijde letterlijk. Opvallend is de prominente plaats van de kathedraaltoren die in de KMSKA-versie veel bescheidener in beeld is gebracht. 

Ook de figuren werden herschikt en binnen het nieuwe beeldformaat ingepast. Sommige personages hebben andere kledingstukken aan, en bepaalde hoofden werden op een ander lichaam gepast. Er werden ook nieuwe karakters aan de compositie toegevoegd. Schildertechnisch zijn er eveneens verschillen, zo is de kleinere versie op een fijner doek geschilderd, en zijn de textuureffecten afgezwakt. Omdat Farasyn reeds met de compositie vertrouwd was, zijn er minder pentimenti en krimpscheuren zichtbaar in de herneming.