Erfgoedgids: Kijkparadijzen voor het volk.

Op 16 juli 1881 opende het panorama Antwerpen in de XVIde eeuw, als eerste van de drie die dat jaar in de stad opgericht werden. Het was een initiatief van de in 1880 in Brussel opgerichte Société Anonyme des panoramas des artistes Belges. De marine-schilder Louis Artan leverde het ontwerp, dat door anderen uitgewerkt werd tot een enorm doek met een diameter van 36 meter en een hoogte van 12 meter. Datzelfde jaar zouden in Antwerpen nog twee panoramarotondes hun deuren openen. Op de hoek van de De Keyserlei en de Frankrijklei stond het panorama van Waterloo, geschilderd door Charles Verlat. In de dierentuin vestigde zich het panorama met de slag van Wörth van de hand van Alfred Cluysenaer.

Lang zou het succes niet duren, want de tijd had het panoramafenomeen weldra ingehaald. Terwijl panorama's een mogelijkheid boden om een virtuele reis te maken, lieten betere transportmogelijkheden en dito toeristische infrastructuur steeds meer mensen toe om écht op reis te gaan. En wie zich dat niet kon permitteren, had dan toch geld voor de goedkope geïllustreerde tijdschriften, met foto's van gebeurtenissen en taferelen van over heel de wereld.

Een heropleving van de panorama's kwam er met de wereldtentoonstellingen. In 1894 tijdens de wereldtentoonstelling in Antwerpen was één van de blikvangers het Congodiorama. De zes dioramataferelen, uitgevoerd door de Antwerpse schilders Robert Mols (1848-1903) en Piet Van Engelen (1863-1934) brachten zowel het beschavingswerk van de Belgen in beeld als indrukwekkende landschappen en eerder anekdotische voorvallen. Dergelijke opflakkering kon buiten de context van wereldtentoonstellingen niet voortduren: het publiek dat ooit vanop een kijkplatform naar een stemmig verduisterd en onbeweeglijk panoramaschilderij had staan kijken, was in de korte tijdsspanne van enkele decennia verwend geraakt met een niet te stuiten en voortdurend aanzwellende vloed aan visuele prikkels en reiservaringen.