De Groote Oorlog is voorbij. Het land ontwaakt uit een lange nachtmerrie, waarvan de omvang zelfs als wildste doemscenario niet voorstelbaar was. De overlevenden ervaren een dubbel gevoel: eerst en vooral de opluchting dat alles voorbij is, maar daarnaast ook de droefheid om de vele slachtoffers, om over het materiële maar te zwijgen. De herdenking kan beginnen. En dat gebeurt meteen.
2014-2018. De grote slachting van honderd jaar geleden werd tijdens de vier voorbije jaren herdacht met een aaneenschakeling van evenementen, tentoonstellingen en arrangementen. De emotie schoot er wat bij in. De toeristische sector heeft het laken resoluut naar zich toe getrokken en hoopt op de ingeslagen weg verder te gaan. De terechte blikvangers werden goed in de schijnwerper geplaatst: het Koning Albert I-monument in Nieuwpoort, de IJzertoren in Diksmuide, het Treurende Ouderpaar van Käthe Kollwitz, de Menenpoort in Ieper, om er maar enkele te noemen.
Maar de herdenking zoals ze door de tijdgenoten bedoeld was, reikte veel verder, besloeg heel het land. Elke stad, elk dorp, elk gehucht had geleden onder de oorlog. Overal waren er slachtoffers te betreuren en iedereen was het er spontaan over eens dat hun offer niet vergeten mocht worden. Monumenten werden opgericht, herdenkingsplaten en glasramen ingehuldigd, vredesbomen geplant. Dat patrimonium is alomtegenwoordig, maar blijft tot op vandaag onderbelicht. Een herontdekking is aan de orde, want dit is openbaar kunstbezit in de meest strikte zin van het woord.
De oogst is rijk, maar ongelijk. Goede bedoelingen komen niet altijd uit de verf en sommige monumenten blinken uit door pretentie of gebrek aan kwaliteit. Daartegenover staat het werk van talentvolle kunstenaars die het beste van zichzelf gegeven hebben en wier emotie authentiek was.
De tegenstanders van oorlog en geweld komen spijtig genoeg niet aan bod. Zij waren er wel, een minderheid, en hun stem klonk minder luid. Frans Masereel, Albert Daenens en enkele anderen drukten hun genadeloze kritiek uit in beklijvende grafiek. Hun oprechte verontwaardiging verdient het ooit op passende wijze belicht te worden.
